ضرورت ارائه بسته سیاستی برای توسعه بوم سازگان نوآوری در استانهای کم برخوردار

تغییر الگوی رشد اقتصادی باعث شده تا سهم سرمایه انسانی متخصص در اقتصاد جهان رشد چشم‏گیری یابد و کشورها به منظور افزایش نرخ رشد اقتصادی، افزایش سهم دانش و فناوری در اقتصاد را در دستور کار خود قرار دهند. در کشور ما نیز اهمیت استفاده از دانش و فناوری در توسعه اقتصادی و فاصله گرفتن از خام‌فروشی، مورد توجه برخی سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اقتصادی کشور قرار گرفته و نتیجه این توجه، دستیابی به دستاوردهای ارزشمند در حوزه‌های فناوری نانو، فناوری زیستی، سلول‌های بنیادی، هسته‌ای و برخی حوزه‌های دیگر بوده است. اما از آن جا که افزایش سهم دانش و فناوری در اقتصاد به‌صورت دولتی پایدار نخواهد بود و اقتصاد دانش‌بنیان باید بر پایه توانمندی بخش خصوصی و شرکت‏های دانش‌بنیان اتفاق بیفتد، لذا حل مشکلات عدیده این شرکت‏ها گام نخست تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در کشور خواهد بود. با توجه به شرایط و ویژگی‌های شرکت‌های دانش­بنیان، بدون حمایت­های هدفمند مادی و معنوی از آن‌ها و به عبارت دیگر نخبگان و نوآوران علمی و فناوری، امکان دستیابی به رشد و توسعه برای آن‌ها دور از انتظار می نماید. با عنایت به مطالب فوق، برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، قانونی تحت عنوان «قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان» در سال 1389 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در این قانون بسته‌ای از ابزارهای سیاستی از جمله ارائه معافیت‌های مالیاتی، عوارض گمرکی، اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه و کم‌بهره و... برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته شده است.
براساس گزارش‌های ارائه‌شده توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تا پایان شهریورماه 1399 تعداد 5103 شرکت، تاییدیه دانش‌بنیانی را دریافت کرده‌اند. بررسی دقیق این گزارش، نشان‌دهنده توزیع نامتوازن شرکت‌ها در سطح استان‌های کشور می‌باشد، به‌طوری که حدود 80% شرکت‌های دانش‌بنیان در استان‌های تهران، البرز، فارس، خراسان رضوی، اصفهان و آذربایجان شرقی مستقر اند. (جدول1).
جدول 1) توزیع استانی تعداد شرکت‌های دانش بنیان تا پایان شهریورماه 1399





استان


تعداد


استان


تعداد


استان


تعداد






تهران


2696


مازندران


71


گلستان


32




اصفهان


457


زنجان


64


اردبیل


31




خراسان رضوی


277


سمنان


64


کردستان


24




البرز


225


گیلان


51


آذربایجان غربی


22




فارس


186


کرمانشاه


50


چهارمحال وبختیاری


20




آذربایجان شرقی


158


کرمان


49


سیستان وبلوچستان


19




یزد


97


هرمزگان


39


خراسان شمالی


17




مرکزی


86


همدان


39


لرستان


17




قم


79


بوشهر


34


ایلام


14




خوزستان


73


خراسان جنوبی


32


کهگیلویه وبویراحمد


7




قزوین


73


 


 


 


 





 
از سوی دیگر، بررسی گزارش منتشرشده توسط صندوق نوآوری و شکوفایی نشان‌دهنده این واقعیت است که اعتبارات و تسهیلات این صندوق نیز، به عنوان مهمترین منبع تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، به‌طور نامتوازن در سطح کشور توزیع شده‌است. به‌طوری که حدود 90 % تسهیلات به شرکت‌های فعال در استان‌های تهران، اصفهان، البرز، خراسان شمالی، خراسان رضوی، مرکزی، یزد وآذربایجان‌شرقی پرداخت شده‌است (جدول 2).
 
جدول 2) توزیع استانی میزان قراردادهای تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی تا پایان شهریورماه 1399





استان


میلیارد ریال


استان


میلیارد ریال


استان


میلیارد ریال






تهران


38225


همدان


661


چهارمحال و بختیاری


157




اصفهان


5038


فارس


475


لرستان


150




البرز


4478


زنجان


444


آذربایجان غربی


81




خراسان رضوی


2814


سمنان


428


خراسان جنوبی


60




مرکزی


1513


کرمان


406


اردبیل


57




یزد


1212


گلستان


348


کردستان


54




آذربایجان شرقی


1081


خوزستان


343


بوشهر


50




قم


749


گیلان


325


سیستان و بلوچستان


28




مازندران


667


کرمانشاه


296


ایلام


21




هرمزگان


662


قزوین


186


خراسان شمالی


19





 
اعداد جداول فوق و توزیع نامتوازن در سطح استان‌ها، امری غیرطبیعی و دور از ‌انتظار نیست، چرا که در صورت تحلیل میزان سرمایه‌گذاری کشور طی دهه‌های اخیر در اغلب حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به الگویی شبیه جداول فوق خواهیم رسید. به عبارت دیگر در طی سال‌های گذشته بهترین و غنی‌ترین زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه بوم­سازگان دانش و نوآوری اعم از منابع مالی پژوهش و فناوری، نیروی انسانی ماهر و تحصیل‌کرده، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها، آزمایشگاه‌های تخصصی، نهادهای مالی حمایتی و... در استان‌های حاضر در صدر جداول فوق، رشد و گسترش یافته‌اند.
با توجه به وظیفه حاکمیت در فراهم‌سازی زمینه رشد و توسعه برای تمامی مناطق کشور، لازم است سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کلان کشور با اتخاذ تدابیر و ابزارهای سیاستی مناسب در فرایند شکل‌گیری و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و توزیع آن‌ها در سطح جغرافیای کشور مداخله کرده و شرایط توسعه متوازن و متقارن را فراهم نمایند. اخیراً معاونت علمی و فناوری برای رفع نابرابری شکل گرفته، نوع جدیدی از شرکت‌های دانش‌بنیان مخصوص استان‌های کم‌برخوردار را تعریف و تصویب نموده است. با عنایت به این که برای تاسیس شرکت و شروع به فعالیت آن، بایستی اقدامات شرایط زمینه‌ای متعددی مهیا باشد، لذا در کنار این اقدام مناسب و شایسته معاونت علمی، لازم است بسته سیاستی برای رشد و ارتقاء کلیت زیست‌بوم نوآوری در استان‌های کم برخوردار از سوی تصمیم‌گیران ملی طراحی و اجرایی شود. از جمله مواردی که در بسته سیاستی فوق می‌تواند گنجانده شود عبارتند از:
-         برگزاری دوره‌های آموزشی کارآفرینی کوتاه‌مدت و بلندمدت برای اساتید و دانشجویان این استان‌ها
-         ترویج و فرهنگ‌سازی کارآفرینی و شناساندن جایگاه علم و فناوری در سطح استان از طرق مختلف مانند برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای ملی حوزه فناوری و نوآوری در این استان‌ها
-         شناسایی قابلیت‌ها و ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری دانش و فناوری در این استان‌ها در سطح کشور برای جذب سرمایه‌گذار
-         ارائه مشوق‌های مناسب برای شرکت‌های دانش‌بنیان صاحب­نام جهت همکاری مشترک در روی پروژه‌های خاص با شرکت‌های مستقر در استان‌های کم‌برخوردار و کمک به رسوب دانش و منابع مالی در آن‌ها
-         تشویق ارجاع نیازها، مسائل و مشکلات پژوهشی و فناورانه دستگاه‌های اجرایی استان به شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در خود استان
 
                                                                                                                                              دکتر مهدی پاکزاد
                                    عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور