انتشار فناوری یا اشاعه فناوری؟

واژگان "انتشار فناوری" و "اشاعه فناوری" که معادل­های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای دو واژه "Technology Diffusion" و "Technology Dissemination" هستند [1] هر دو در متون علمی دیده می‌شوند اما تمیز بین این دو، در حوزه مطالعاتی سیاستگذاری علم و فناوری (به اختصار STP)، نه تنها در زبان فارسی که در زبان انگلیسی هم به ندرت تصریح شده است. بردلی و همکاران[1] [2] این دو را از نظر فعال (عمدی) یا منفعل (غیرعمدی) بودن بدین­گونه متمایز می­کنند: "اشاعه؛ تلاشی فعال و برنامه‌ریزی شده در جهت تشویق گروه­های هدف برای پذیرش یک نوآوری" و "انتشار؛ گسترش منفعل یک نوآوری است که معمولاً غیررسمی و تا حد زیادی کنترل نشده است". البته ارجاع به این تعریف (تنها 6 ارجاع) قابل توجه نیست. دیرینگ[2] [3] اشاعه را حالت تکامل­یافته انتشار می‌داند و می­نویسد: "پیشرفت علم اشاعه نسبت به نظریه انتشار نوآوری، مفهوم‌سازی بخش اجتماعی[3] ]و شبکه­های اجتماعی[ به جای جامعه نزدیک[4] است .... بخش اجتماعی، مجموعه سازمان­های کانونی[5] است که در یک دامنه موضوعیِ مشابه فعالیت می­کنند به علاوه سایر سازمان­هایی که بر عملکرد این سازمان­ها اثر می­گذراند جدای از تشابه در خدمات و محصولات آنها و بدون توجه به مجاورت ]فیزیکی[ آنها".
کاربرد واژه "اشاعه فناوری"، بسیار کمتر از واژه "انتشار فناوری" و "اشاعه دانش" بوده است. جدول زیر نتایج مربوط به جستجوی 4 ترکیب "اشاعه فناوری"، "اشاعه دانش"، "انتشار دانش" و "انتشار فناوری" را بر اساس 25 نتیجه اول پایگاه sciencedirect.com نشان می­دهد.





جدول 1) نتایج جستجوی ترکیب‌های مختلف مورد استفاده




ترکیب


تعداد در
25 نتیجه


تعریف و حوزه مطالعاتی


نشریات
STP




اشاعه
فناوری


11 مورد
نسبتاً مرتبط


نامشخص


خیر




اشاعه
دانش


23 مورد
دقیقاً منطبق


به مفهوم توزیع و رساندن اطلاعات و دانش، دقیقاً به کسی که نیاز دارد. از ادبیات مدیریت دانش استفاده شده است.


خیر




انتشار
دانش


24 مورد
دقیقاً منطبق


به معنی گسترش[6] دانش در بین یک جامعه. از ادبیات شبکه‌ها]اجتماعی[ استفاده شده است.


بله[7]




انتشار
فناوری


25 مورد
دقیقاً منطبق


استفاده گسترده از فناوری یا محصولات فناوری در یک جامعه مرتبط. از ادبیات STP استفاده شده است.


بله[8]





به طور خلاصه، استفاده از ترکیب­های "انتشار فناوری" و "انتشار دانش" در STP و ترکیب "اشاعه دانش" در حوزه مدیریت دانش، شناخته‌شده و تعریف‌شده هستند اما ترکیب "اشاعه فناوری" تقریباً ناشناخته است. از این رو بهتر است بگوئیم "انتشار فناوری" (Technology Diffusion) و نه "اشاعه فناوری" (Technology Dissemination)!



* jalil_int@yahoo.com
[1]-Bradley


[2]-Dearing


[3]-Societal system


[4]-Proximate community


[5]-Focal organizations


[6]-Spread


[7]-Research Policy; Technological forecasting and social change


[8]-Research Policy; Technological forecasting and social change; Technovation; Technology in society; Journal of engineering and technology management