تسهیل‌گری اسلام در جهت تحقق اقتصاد دانش‌بنیان؛ نگرشی جدید به بستر نهادی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری آینده پژوهی دانشگاه تهران

چکیده

برساخته‌ای به نام اقتصاد دانش‌بنیان در دهه‌های اخیر در بین دولتمردان، کنشگران اقتصادی و دانشگاهیانِ علاقه‌مند به مباحث توسعه اقبال فروانی را به خود معطوف کرده‌است و صرف‌نظر از برخی چالش‌های نظری، ریشه در درکی عمیق از اهمیت دانش در خلق ارزش اقتصادی دارد. این مقاله بر آن است تا با نگاهی نهادگرایانه به اقتصاد، به کندوکاو ظرفیت‌های دین مبین اسلام در جهت کارکردهای اساسیِ اقتصاد دانش‌بنیان (به خصوص در عرصه نهادهای غیر رسمی و فرهنگی) بپردازد. رویکرد این نوشتار، تطبیقی، تحلیلی و بدیهه‌گرایی است. در نهایت روشن گردید که اقتصاد اسلامی یک اقتصاد دوستدارِ دانش است و در این راستا تشویق‌ها و تجویزهای فراوانی دارد و به خصوص دریچه‌های گریزی از تنگناهایِ فرهنگی که مدیریت دانش و اقتصاد دانش‌بنیان با آن روبه‌روست ارائه می‌دهد. خوشبختانه با اتکا به ظرفیتهای اسلام، می‌توان یک گام به پیش برداشت و ادعا کرد که بسط روحیه پرسشگری، تفکر و نقّادی توسط اسلام می‌تواند در حرکت از جامعه‌ی اطلاعات بنیاد به جامعه دانش‌بنیاد (در معنای دقیقِ کلمه) که می‌توان آن را حکمت‌بنیان نیز نامید مفید است. لذا همانقدر که پرداختن به بانکداری بدون ربا و امثال ذلک در نیل به اقتصاد اسلامی (به عنوان یک فناوری نرم) مهم است، به همان اندازه نیز استفاده از ظرفیتهای نهادی اسلام در دانش‌پایگی اقتصاد اهمیت دارد و می-تواند در دنیای واقعی ارزش آفرین باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A study on Islam\'s Simplification in reaching Knowledge-Based Economy

نویسندگان [English]

  • Amir Ali Saifoddin 1
  • Amir Hossein Rahbar 2
1
2
چکیده [English]

In recent decades a phenomenon named as Knowledge-Based Economy has been centralized by statesmen, economic activists and the academics who are concerned with the progressive studies. This is based upon a deep believe on the importance of knowledge in making an economic value. The essay will have an institutional view toward economy which investigates the capacities of Islam in the basic functions of knowledge-based economy (especially in informal and cultural institutes). The article has a comparative, analytical and adhocracy approach. The research concludes that the Islamic economy is a knowledge-friendly economy and it has a lot of encouragements and prescriptions on knowledge and also offers nice guards against cultural difficulties which concerns knowledge management and knowledge-based economy. Fortunately with reliance on Islam, we can have a step forward and claim that the encouragement on questioning, deliberation and criticism produced by Islam could be effective on the transition from the data-based community to the knowledge-based community which could be also named as wisdom-based. So, using the institutional capacities of Islam in having knowledge-based economy is important (such as or more than banking without-usury) and could be value-making in reality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Science
  • Wisdom
  • Knowledge Management
  • Knowledge Based Economy
  • Islam

مراجع

  1. قرآن­ کریم
  2. باصری، بیژن، اصغری، ندا و کیا، محمد، 1390، "تحلیل تطبیقی نقش مولفه‌های اقتصاد دانش محور بر رشد اقتصادی"، پژوهش‌های اقتصادی ایران، 16(47)، صص. 29-1.
  3. تولایی، روح‌الله، 1387، "ارائه مدل بومی مستندسازی تجربیات خبرگان در صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران"، مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، 2(5)، صص 78-51.
  4. Chapra, Mohammad Omar, 2000, the future of economics, the Islamic foundation.
  5. فایرستون، ژوزف و مک­ال­روی، مارک، 1387، مباحث کلیدی در مدیریت دانش جدید، ترجمه: احمد جعفرنژاد و خدیجه سفیری، چاپ اول، تهران، موسسه کتاب مهربان نشر.
  6. پایا، علی و کلانتری­نژاد، رضا ،1389، "ارزیابی فلسفی و دلالت‌های سیاست‌گذارانه تاثیرات چهارمین موج توسعه علمی و فناورانه بر فرهنگ و جامعه: ملاحظاتی از دیدگاه عقلانیت نقاد"، فصلنامه سیاست علم و فناوری، 2(4)، صص. 51-33.
  7. سوزنچی کاشانی، ابراهیم،1390، "اقتصاد دانش­محور: رویکردها، مبانی و دلالت­ها"، نامه سیاست علم و فنّاوری، 1(1)، صص. 32-19.
  8. Smith, K., 2002, “What is Knowledge Economy? Knowledge Intensity and Distributed Knowledge Bases”, INTECH, Discussion paper series.
  9. ناظمان، حمید و اسلامی­فر، علیرضا، 1389، "اقتصاد دانش بنیان و توسعه پایدار (طراحی و آزمون یک مدل تحلیلی با داده‌های جهانی)"، دانش و توسعه، 18(33)، صص. 213-184.
  10. ساعدی، مهدی و یزدانی، حمیدرضا، 1388، "ارائه مدل فرآیندی برای پیاده‌سازی مدیریت دانش مبتنی بر یادگیری سازمانی در ایران خودرو: نظریه برخاسته از داده‌ها"، نشریه مدیریت فناوری اطلاعات، 1(2)، صص. 84-67.
  11. مینویی، مهرزاد، محمد پورزرندی، محمد ابراهیم و نادری، نازنین، 1389، "ارزیابی وضعیت مدیریت دانش بر اساس مدل نوناکا تاکوچی"،حسابداری مدیریت، 3(4)، صص. 58-49.
  12. پایا، علی، 1388، "آیا الگوی توسعه ایرانی ـ اسلامی دست یافتنی است؟"، روش‌شناسی علوم انسانی، 15(60)، صص. 60-31.
  13. قاضی­طباطبایی، سیدمحمود و ودادهیر، ابوعلی، 1386، "جامعه‌شناسی علم فناوری: تاملی بر تحولات اخیر جامعه‌شناسی علم"، نامه علوم اجتماعی، 31، صص. 142-125.
  14. ربانی، علی و ماهر، زهرا، 1391، "علم و فرهنگ: تأملی بر مهم‌ترین تحلیل‌های فرهنگی در جامعه‌شناسی علم و فناوری"، تحقیقات فرهنگی ایران، 5(1)، صص. 87-62.
  15. توکل، محمد، 1387، "جامعه‌شناسی معرفت و فرهنگ: تنوع یا تغییر نگرش از کلاسیک به جدید"، نامه علوم اجتماعی، 33، صص. 22-1.
  16. قاضی نوری، سید سپهر و رضائیان فردوئی، صدیقه، 1389، "مدل‌یابی نقش اخلاق در موفقیت سیستم‌های مدیریت دانش"، فصلنامه سیاست علم و فناوری،3(2)، صص. 80-65.
  17. قاسمیان، سلیمان، 1390، "بررسی شاخص­های اقتصاد دانش­پایه در کشور سنگاپور"، نامه سیاست علم و فنّاوری، 1(1)، صص. 76-61.
  18. Economic Development Board, 1999, “Knowledge: The Way Forward, Industry 21 Seminar Proceedings”, Singapore: Economic Development Board.
  19. کیوی، ریمون و کامپنهود، لوک وان، 1385، روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه: عبدالحسین نیک گهر، چاپ اول، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.
  20. حکمت­نیا، علی­اصغر، 1389، مجموعه مطالعات پشتیبان سند تحول راهبردی علم و فناوری کشورمبانی ارزشی و بینشی، چاپ اول، تهران، مرکز نشردانشگاهی.
  21. مطهری، مرتضی، 1375، نبوت (مباحث جلسات بحث و انتقاد انجمن اسلامی پزشکان)، چاپ سوم، انتشارات صدرا.
  22. شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1389، منشور فرهنگی انقلاب اسلامی؛ مجموعه موضوعی رهنمودها و دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی پیرامون علم­وفناوری، چاپ اول، تهران، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
  23. زارعی متین، حسن، 1388، مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته، چاپ اول، تهران، انتشارات آگاه.
  24. ولایتی، علی اکبر، 1389، فرهنگ و تمدّن اسلامی، چاپ بیست و ششم، قم، دفتر نشرمعارف.
  25. Lightfoot, M., 2011, Promoting the Knowledge Economy in the Arab World, SAGE (open) Publications.
  26. محمّدی­ری­شهری، محمّد، برنجکار، رضا و مسعودی، عبدالهادی، 1379، علم و حکمت در قرآن و حدیث (2جلد)، چاپ اول، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
  27. سوزنچی، حسین ،1389، معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  28. مطهری، مرتضی، 1373، تعلیم و تربیت در اسلام، چاپ بیست وسوم، انتشارات صدرا.
  29. پایا، علی، 1386، "ملاحظانی نقادانه درباره دو مفهوم علم بومی و علم دینی"، حکمت، 3(2و3)، صص. 76-39.
  30. محمّدی­ری­شهری، محمّد، 1377، میزان الحکمه، جلد 8، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
  31. تولایی، روح اله، 1389، "تدوین استراتژی دانش در صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران: مطالعه موردی شرکت ملی نفت ایران"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع).
  32. تقوی، مصطفی، 1387، "درآمدی مبنایی و راهبردی بر الگوی اسلامی - ایرانی توسعه علم و فنّاوری"، روش‌شناسی علوم انسانی، 14(56)، صص. 98-73.
  33. محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری،1410 ق، الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولى.
  34. احمد بن یحیی بن جابر بلاذرى، أنساب الأشراف، 1397 ق، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  35. محمّدی­ری­شهری، محمّد، حسینی، سید رضا و حسینی، ابوالقاسم، 1382، توسعه اقتصادی بر پایه قرآن و حدیث(2جلد)، چاپ اول، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
  36. کلینی، محمد بن یعقوب ،1365، الکافی، جلد1، ترجمه و شرح: سید جواد مصطفوی، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
  37. مجلسی، علامه محمد باقر،1403ق، بحارالانوارالجامعه لدررالاخبار الائمه الاطهار(ع)، ج40، چاپ دوم، بیروت.
  38. پایا، علی، 1389، "نقد و بررسی نقشه جامع علمی کشور"، فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، 14، صص. 21-5.
  39. الوانی، سیدمهدی، 1370، "پیامدهای گروه اندیشی در تصمیم‌گیری مدیران"، مجله مطالعات مدیریت، 3، صص. 18-12.
  40. خامنه­ای، سید علی، 1390،سخنرانی رهبر معظم انقلاب، نوزدهم مردادماه سال نود در دیدار جمعی از دانشجویان، قابل دسترس در:http://www.leader.ir/langs/fa/?p=bayanat&id=8444.
سیاست علم و فناوری
دوره 6، شماره 2
تیر 1392
صفحه 67-82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار