رشد علمی ایران بعد از انقلاب

سیاست حمایت وتوسعه علم، فناوری و صنعت در ایران یکی از بزرگترین دست‌آوردهای انقلاب اسلامی است که بر پایه بنیاد فکری صحیح «لازمه استقلال، خود کفا بودن است» استوار است. بر اساس این بینش درست، ایران در دو دهه گذشته پیشرفت‌های شایان و چشم‌گیری در همه زمینه‌های علمی، فناوری و صنعتی داشته است. یک نمونه از این پیشرفت‌ها تعداد مقالات علمی است که محققین ایرانی که در دانشگاه‌ها ومراکز تحقیقی داخل کشور فعالیت می‌کنند در فصلنامه‌های علمی بین‌المللی به‌چاپ رسانده‌اند. مطابق آماری که در جدول زیر منعکس شده است محققین ایرانی در انشار مقالات علمی به‌خصوص در رشته شیمی و مهندسی در سطح بین‌المللی نقش مهمی داشته‌اند. این رده‌بندی از بین 197 کشور بدست آمده است. اعداد اعشاری ناشی از تقسیم هر مقاله که مولفین آن از کشورهای مختلفند می‌باشد. برای مثال اگر مقاله‌ای دارای دو نویسنده از دو کشور است هر کشور 0.5 امتیاز دریافت می‌کنند. رتبه ایران و تعداد مقالات مولفین ایرانی داخل کشور که در مجلاتISI وSSCI در سال 2007میلادی به‌چاپ رسیده‌اند رشته تعداد مقالات رتبه رشته تعداد مقالات رتبه شیمی 1320.8 16 علوم حیاتی 28 29 مهندسی 655.8 22 زیست شناسی 606.7 32 ریاضی 129.3 24 زمین شناسی 138 35 کامپیوتر 47.9 25 نجوم 17.23 38 کشاورزی 153.7 27 روانشناسی 21.32 41 علوم طبی 618.7 28 علوم اجتماعی 28.4 46 فیزیک 600 28 Source: Science & Engineering Indicators, 2010. United States National Science Foundation (http://www.nsf.gov/statistics/seind10/) علاوه بر این، تعداد و رتبه کشورهائی که در 27 رتبه بالا در چاپ مقالات علمی قرار دارند در جدول زیر عرضه می‌شود: تعداد مقالات چاپ شده در تمامی رشته‌ها در سال 2007 در 27 کشور بالای دنیا رتبه کشور تعداد مقالات رتبه کشور تعداد مقالات رتبه کشور تعداد مقالات رتبه کشور تعداد مقالات 1 آمریکا 209694.7 8 ایتالیا 26544 15 تایوان 12742 22 اسرائیل 6623 2 چین 56806 9 اسپانیا 20981 16 برزیل 11885 23 دانمارک 5236 3 ژاپن 52896 10 کره جنوبی 18467 17 سوئد 9914 24 فنلاند 4989 4 انگلستان 47121 11 هندوستان 18194 18 سوئیس 9190 25 یونان 4980 5 آلمان 44408 12 استرالیا 17831 19 ترکیه 8638 26 اطریش 4825 6 فرانسه 30740 13 هلند 14210 20 لهستان 7136 27 ایران 4366 7 کانادا 27800 14 روسیه 13953 21 بلژیک 7071 Source: Science & Engineering Indicators, 2010. United States National Science Foundation بحث در چند مورد در رابطه با این مطلب لازم به‌نظر می‌رسد: اولاً، این رتبه‌بندی صرفاً در مورد کمیت مقالات می‌باشد و بر پایه آن نمی‌توان نظری در مورد کیفیت مقالات داد. بنا براین نباید ضرب‌المثل معروف «یکی مرد جنگی به از صد هزار» را فراموش کرد. ثانیاً، معترضین ممکن است ادعا کنند که استفاده از منابع برای تحقیقات علمی و چاپ مقالات، بخصوص در شرایطی که احتیاجات عدیده در جامعه وجود دارد اتلاف منابع کمیاب است. در جواب این نوع اعتراضات باید گفته شود که تحقیقات علمی که اکثرأ خود را در چاپ مقالات منعکس می‌کنند پایه و اساس فناوری‌های نوین می‌باشد. برای مثال، بنا به‌آمار «بنیاد ملی علم آمریکا» به 111832 مقاله از 758142 مقاله در جهان که در سال 2007 به‌چاپ رسیده بود در پتنت‌های ثبت شده در آمریکا در آن سال اشاره شده بود. این نشان آن است که هر چند همه تحقیقات و مقالات ناشی از آنها مثمر ثمر نیستند ولی بدون چنین تحقیقاتی توسعه نوآوری امکان‌پذیر نیست. به‌علاوه، باید توجه کرد که آن‌دسته از مقالاتی که بطور مستقیم در پیشبرد فناوری نقشی نداشته‌اند نقش مهمی در ایجاد زیرساخت علمی جامعه و تقویت تفکری که برای علم، دانش و تحقیق ارزش قائل می‌شود دارند. یک سیستم دانشگاهی را که اصلاً نظام فکری تحقیق در آن موجود نیست تجسم کنید. آیا در چنین سیستمی علم و دانش توسعه پیدا خواهد کرد؟ جواب به‌این سئوال حتما منفی است. بنابراین نتیجه می‌گیریم که سرمایه‌گذاری در توسعه و تحقیق برای پیشرفت اقتصادی، رفاه جامعه و در شرایط کنونی بین‌المللی، برای حفظ استقلال کشور ضروری می‌باشد. امید است که این آمار انگیزه بیشتری برای محققین ایرانی ایجاد کند تا در آینده رتبه بالاتری در همه علوم برای ایران به دست آورند.