2024-03-29T16:17:51Z
https://jstp.nrisp.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=424
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
مرور تاریخچه مطالعات علم، فناوری و نوآوری و ضرورت ایفاء نقش دولت
ابراهیم
سوزنچی کاشانی
نوشته حاضر مروری است تاریخی بر نحوه تحولات فکری در ارتباط با علم، فناوری و نوآوری و نقش آنها در رشد و توسعه. بدین منظور، روایت تاریخی ابتدا برخی متفکران پیشرو شامل آدام اسمیت، جان استیوارت میل، کارل مارکس و جوزف شومپیتر را به تصویر میکشد که چگونه در ارتباط با نظام جدید اقتصادی و نقش علم، فناوری و نوآوری در آنها میاندیشیدهاند. جریانی که پس از جنگ جهانی دوم ایجاد گردید مبتنی بر نگاه شومپیتر به دنیای جدید و نقش نوآوری و تخریب خلاق شروع به تکمیل نظریهپردازی نمود. مقاله در ادامه تاریخچه توسعه فناوری در دنیا را با یک نگاه نئوشومپیتری باز میکند و به سراغ تطور نظریات از پس جنگ دوم جهانی میرود تا خلاصه فهم ما از این مقولات در دنیای جدید و نقش دولت در توسعه آنها را بازتر نماید. در ادامه، روایتی، هر چند کوتاه از وضعیت علم، فناوری و نوآوری در کشور برای دوره بعد از انقلاب ارائه میگردد که به صورتی نقادانه، خلاء شکلگیری تفکر و نظریهپردازی را گوشزد میکند.
علم
فناوری
نوآوری
سیستم اقتصادی
نقش دولت
2019
06
22
1
16
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13682_8fb85c9329f1643522bc392e3fd07418.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
مسیرهای تلاقی و همکاری فلسفه علم با سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری
آرش
موسوی
فلسفه علم، علم را به مثابه نظامی از ساختارهای مفهومی و گزارهای و فرآیندهایی همچون تبیین، حل مسئله، اکتشاف و ارزیابی مورد ملاحظه قرار میدهد و از صدق و کذب و معناداری و توجیه آن میپرسد و بحث میکند. سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری از سوی دیگر، حوزهای مطالعاتی است که علم را به عنوان یک نهاد اقتصادی-اجتماعی-سیاسی تلقی و نسبت آن را با مقولاتی همچون رشد اقتصادی، رقابتپذیری، امنیت، اشتغال و رفاه میکاود و توصیههایی را برای عملکرد بهتر نهاد علم از یک منظر اجتماعی صورتبندی میکند. این مقاله با تکیه بر مجموعهای از مطالعات اسنادی و روش تحلیل مفهومی به مسیرهای ممکن همکاری میان دو حوزه فلسفه علم با مطالعات نوآوری و سیاستگذاری علم و فناوری میپردازد. نتیجه استدلالها و تحلیلهای مطرحشده در مقاله این است که علیرغم استبعاد ظاهری، این دو حوزه دست کم در چهار مسیر زایا میتوانند همکاری کنند: ارائه تحلیل فلسفی از سازههای معرفتی و روشهای رایج در مطالعات نوآوری، توسعه مفاهیم نوآوری و رشد اقتصادی برای دربرگرفتن ابعاد مسئولانه و اخلاقی آنها، کمک به درک ابعاد ایدهپردازانه و خلاقانه فرآیند نوآوری با وامگیری از علوم شناختی و بالاخره کمک به شکلگیری نوعی نگاه نقادانه به فناوری از طریق بکارگیری منابع فلسفه فناوری. چهار مسیر فوق، چشمانداز همکاری میان دو حوزه مذکور را ترسیم میکنند.
فلسفه علم
نوآوری
مطالعات نوآوری
سیاستگذاری علم و فناوری
بینرشتهای
2019
06
22
17
28
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13683_2ad0519e01ba022722f6366548fc0cb4.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
چارچوبی برای تحلیل نظاممند اخلاق سیاستگذاری علم و فناوری
آرش
موسوی
کیوان
الستی
اخلاق سیاستگذاری شاخهای از اخلاق کاربردی است که با تمرکز بر فرآیند سیاستگذاری میکوشد تحلیلی از انواع چالشهای اخلاقی درگیر در این فرآیند و شیوههای رفع و رجوع آن چالشها به دست دهد. مسائل و موضوعات مورد بحث در پیشینه اخلاق سیاستگذاری به غایت متنوع و متکثرند و تاکنون چارچوبی برای انتظامبخشی به تکثر موجود در این حوزه پیشنهاد نشده است. مقاله حاضر ضمن مروری بر این موضوعات متکثر از طریق اتکاء بر منابع نظری حوزه سیاستگذاری عمومی به طرح مدلی نظاممند از فرآیند سیاستگذاری میپردازد و این مدل را برای انتظامبخشی به موضوعات و تمهای اخلاقی مرتبط با سیاستگذاری (و با تمرکز بیشتر بر سیاستگذاری علم و فناوری) به کار میبرد. چارچوب توسعه داده شده در مقاله، مسائل اخلاقی مرتبط با سیاستگذاری را در پنج دسته اصلی طبقهبندی میکند: مسائل اخلاقی پیش از تصمیمگیری، مسائل اخلاقی پس از تصمیمگیری، مسائل اخلاقی مرتبط با ساختارهای اقتصادی-اجتماعی-نهادی مؤثر بر سیاستگذاری، مسائل اخلاقی ناشی از عملکرد گروههای ذینفع و بالاخره مسائل اخلاقی مرتبط با ایدهها و چارچوبهای هنجاری در ذهن سیاستگذاران.
اخلاق
اخلاق سیاستگذاری
سیاستگذاری عمومی
سیاستگذاری علم و فناوری
اخلاق کاربردی
چارچوب انتظامبخش
2019
06
22
29
41
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13684_cf7ec1958f529614b35ee33cc0fb3aac.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری: ابعاد و پیامدهای اجتماعی
صادق
پیوسته
در این مقاله، جنبههایی از ارتباط مطالعات اجتماعی با سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری بررسی میشود. علم، فناوری و نوآوری، زمینههایی مطالعاتی برای پژوهشگران علوم اجتماعی و مدیریت بودهاند. فضای همرسی این دو، سیاستگذاری است. سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری به عنوان بخشی از سیاستگذاری عمومی، نیازمند شناخت معنای علم، فناوری و نوآوری در نهادهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و اداری جامعه است. بکارگیری اطلاعات و درک فرهنگی و تاریخی جامعه در سیاستگذاری ضروری است چرا که جوامع انسانی، مکانمند و زمانمند هستند. یعنی نه تنها جا افتادن یک سیاست خاص در جوامع مختلف شرایط و پیامدهای متفاوتی دارد بلکه بر پایه تجارب تاریخی، در مقاطع مختلف برای یک جامعه نیز ممکن است معنای یک علم، فناوری و نوآوری خاص دگرگون شود. به این ترتیب، هم اجتماعی بودن علم، فناوری و نوآوری مهم است و هم پیامدهای سیاستگذاری در مورد آنها برای جامعه. در نتیجه، لازم است مواردی همچون اولویتگذاری آنها، اشاعه آنها در جامعه، ارتباط آنها با مردمسالاری و پیامدهای اخلاقیشان برای جامعه مطالعه شوند. پیش از سیاستگذاری، این مطالعات برای سیاستگذاری هوشمندانهتر و پس از آن برای ارزیابی پیامدها و بهبود سیاستها لازم هستند.
مطالعات علم
فناوری و نوآوری
سیاستگذاری
مطالعات اجتماعی
اولویتگذاری
اشاعه
پیامد
2019
06
22
43
57
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13685_091ec0bdc421a57bcdaab1a584af722a.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
مبانی نظری سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری از نگاه مکاتب علم اقتصاد
میثم
نریمانی
سید جعفر
حسینی
هدف اصلی این مقاله، بررسی تاریخی دوگان مرسوم اقتصاد نئوکلاسیک و اقتصاد تکاملی به عنوان دو مکتب اصلی علم اقتصاد در حوزه سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری و نقش این دوگان در اتخاذ سیاستهای متفاوت توسعه فناوری است. مکاتب مذکور، رویکردها و چارچوبهای تحلیلی متفاوتی را به کار میگیرند. در یک سو چارچوبهای نظری اقتصاد نئوکلاسیک، با مفروضات بنیادیای نظیر عقلانیت ابزاری و انتخاب عقلایی، امکان دستیابی به تعادلهای بلندمدت، وجود بازار علم و فناوری و موارد مشابه دیگر پیکربندی میشود. در مقابل، اقتصاد تکاملی که به صورت عام ناظر بر گسترهای از رویکردهای اقتصادی ناهمگن ولی منتقد مفروضات بنیادین اقتصاد نئوکلاسیک است در حوزه علم، فناوری و نوآوری دلالتهای سیاستی خود را بر مفروضاتی نظیر عدم وجود یک تعادل بلندمدت در عرصه علم، فناوری و نوآوری و تمرکز بر موضوعاتی نظیر ظرفیت جذب و یادگیری به جای بازار علم و فناوری استوار ساخته است. مقاله پیش رو ضمن بررسی دقیق و تاریخی مفروضات نظری و چارجوبهای مفهومی این دو دسته از مکاتب اقتصادی، سعی کرده دلالتهای این تمایزات مبنایی را در عرصه سیاستگذاری بررسی نماید. نتایج حاکی از آن است که علیرغم وجود تفاوتهای گسترده در خصوص مبانی نظری اقتصاد نئوکلاسیک و اقتصاد تکاملی، دلالتهای سیاستی مکاتب اقتصادی مزبور در حوزه سیاستگذاری فناوری و نوآوری طی سالهای اخیر به سمت همگرایی و مکملی بوده که این موضوع در ایران نیز به رغم وجود اختلافات نظری در عرصه سیاستگذاری تا حدود زیادی قابل مشاهده است.
اقتصاد نئوکلاسیک
اقتصاد تکاملی
سیاستگذاری علم
فناوری و نوآوری
2019
06
22
59
70
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13686_042710a83f791126bac3f57a12f067f5.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
فرآیند سیاستگذاری و حکمرانی علم، فناوری و نوآوری
حجتاله
حاجیحسینی
زهره
کریم میان
سیاستگذاری، کارکرد اساسی دولت و فرآیند مداخله به منظور دستیابی به نتایج و تحقق چشمانداز سیاسی آن است. مطالعه سیاستگذاری عمومی به دنبال توصیف و تبیین سیاستگذاری دولتها و نحوه اثرگذاری و ایجاد تغییر در آن است. چارچوبها و رویکردهای متنوعی با هدف تبیین و تجویز در حوزه سیاست عمومی معرفی شده که نقطه مشترک این رویکردها، توجه به پویایی نقشآفرینان، زمینهها و تأثیرشان بر سیاستگذاری از ابتدای در اولویت قرار گرفتن یک مسئله در فضای سیاستی تا ارزیابی و بازخورد سیاستهای پیادهشده درباره آن است. بر این مبنا حوزه علم، فناوری و نوآوری به عنوان یکی از مهمترین مسائل عمومی که بر جامعه و رقابتپذیری ملی آن اثرگذار است متأثر از مداخلات مستقیم و غیرمستقیم دولت است. همچنین در عرصه سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری، مفهوم حکمرانی به علت پرداختن به نقشها و تعاملات نقشآفرینان که منجر به سیاستگذاری میشود همواره در کنار فرآیند سیاستگذاری مورد توجه پژوهشگران و سیاستگذاران بوده است. این مقاله ضمن بررسی مبانی و مفاهیم سیاستگذاری عمومی و حکمرانی، دلالتهای این دو حوزه نظری در فضای علم، فناوری و نوآوری را مورد توجه قرار داده و با مطالعه موردی بخش فاوا گوشهای از کاربرد این مباحث را نیز به تصویر کشیده است.
سیاستگذاری عمومی
حکمرانی
سیاستگذاری علم
فناوری و نوآوری
فاوا
2019
06
22
71
86
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13687_6696214bb21984a8c99dd75f8b96ed42.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
هوشمندی راهبردی در سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری
لیلا
نامداریان
رضا
نقی زاده
دوره حاضر که عصر اقتصاد دانشبنیان نام دارد با تغییرات سریع و فزاینده در دانش بشری و عرصههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، صنعتی، سیاسی و فناورانه روبروست. مواجهه با چنین شرایطی، مستلزم هوشیاری و واکنشهای پیشدستانه سیاستگذاران علم، فناوری و نوآوری نسبت به تغییرات و پیشامدهای آتی، پیشرفتهای مختلف فناوری و تأثیرات بلندمدت آنهاست. هوشمندی راهبردی در سیاستگذاری از طریق فرآیند منظم جستجو و پردازش، خلق، حفاظت و اشاعه اطلاعات معطوف به تصمیمگیری و انتقال آنها به فرد مناسب در زمان مناسب، با ایجاد هوشیاری در سیاستگذاران نقش مؤثری را در این خصوص بازی میکند که به عنوان یک مفهوم علمی در پیشینه این حوزه تاکنون به صورتی منسجم در ایران مورد توجه قرار نگرفته است. مطالعه حاضر به دنبال واکاوی مفهوم فوق و ابزارهای آن بوده و در این راستا، ارتباط هوشمندی راهبردی با سیاستگذاری از سه منظر پنجره فرصت، روشنی اهداف و حقانیت شواهد تشریح شده است. همچنین ابزارهای مهم هوشمندی نظیر آیندهنگاری علم و فناوری، پیشبینی فناوری و نیز ارزیابی فناوری به همراه جایگاه آنها در گامهای مختلف سیاستگذاری تبیین شده است. در نهایت نیز به منظور تصریح نقش هوشمندی راهبردی در سیاستگذاری یک نمونه داخلی برای آن معرفی شده است.
هوشمندی راهبردی
سیاستگذاری علم و فناوری و نوآوری
آیندهنگاری
پیشبینی فناوری
ارزیابی فناوری
2019
06
22
87
101
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13688_e80aed5577f36ef49cd5e3555dd32a24.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
مطالعات آینده و نقش آن در سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری
سحر
کوثری
فاطمه
سادات رحمتی
چندین دهه است که در سازمانهای دولتی و خصوصی، برنامههای روشمند مطالعات آینده در مقیاسهای بخشی، منطقهای و ملی در حوزههای مختلف علم، فناوری، نوآوری، فرهنگ، محیط زیست و ... اجرا میشود و البته زمینه و چشمانداز این برنامهها عمدتاً بر حوزه علم و فناوری تمرکز داشته است. اکنون مطالعات آینده، رویکردی برای سیاستگذاری و تصمیمگیری دولتی و خصوصی در محیط سیاست علم و فناوری است که پاسخ سؤالات راهبردی مربوط به علم و جامعه را در یک چشمانداز بلندمدت ارائه میدهد. برای بهبود ارتباط بین تحقیقات حوزه آینده با سیاستگذاری، باید به بررسی امکان ایجاد ارتباط بین این تحقیقات و تجزیه و تحلیل سیاست از طریق نوعشناسی عدم قطیعتها پرداخت تا بر مبنای آن بتوان مشخص کرد چه زمانی چه نوع مطالعات آیندهای باید انجام پذیرند. در این مقاله با معرفی چهار سطح عدم قطعیت (شامل سطح یک: آینده مبتنی بر روند (آینده قطعی)، سطح دو: آینده همراه با ریسک (آینده محتمل)، سطح سه: تعدادی از آیندههای باورپذیر و سطح چهار: عدم قطعیت مبین آیندههای ممکن)، تعاریف آیندهشناسی، پیشبینی، آیندهنگاری و آیندهپژوهی به همراه منطق چگونگی تخصیص روشها به هر یک از آنها تشریح شده است. ضمناً با محور قراردادن چرخه سیاستگذاری به عنوان چارچوب پایه فرآیند سیاستگذاری، کارکردهای آیندهپژوهی، منطبق با هر مرحله و نیز نمونه روشهای قابل استفاده در هر مرحله از چرخه سیاستگذاری معرفی شده است. این مقاله تلاش میکند مطالعات آینده را با توجه به زمینه و بافتار سیاستگذاری در حوزه علم، فناوری و نوآوری معرفی نماید.
مطالعات آینده
سیاستگذاری علم
فناوری و نوآوری
عدم قطعیت
آیندهپژوهی
آیندهنگاری
برنامه ملی آیندهنگاری
2019
06
22
103
118
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13689_07eabe90f54b42cc3a66f37ed6a0f63a.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
اولویتگذاری حوزههای علم، فناوری و نوآوری
سید مهدی
فاطمی
محمدرضا
آراستی
با وجود رشد هزینهکرد تحقیقوتوسعه در اثر گسترش رویکرد دانشبنیان به توسعه اقتصادی، به علت تنوع روزافزون و ماهیت میانرشتهای فعالیتهای پژوهشی و نوآوری، هیچ کشوری قادر به پژوهش در لبه علم و فناوری در کلیه حوزههای پژوهشی نیست و در نتیجه اولویتگذاری از جایگاه ویژهای در سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری برخوردار است. در این مقاله ابتدا ابعاد مختلف (تعاریف، انواع، مدلهای نظری، فرآیند، تاریخچه، چالشها و روشها) اولویتگذاری علم، فناوری و نوآوری مورد مطالعه قرار گرفته و سپس تخصصیسازی هوشمند به عنوان بهروزترین راهبرد مبتنی بر اولویتگذاری علم، فناوری و نوآوری معرفی شده و در پایان نیز با رویکردی انتقادی تجربه اولویتگذاری در نقشه جامع علمی کشور مورد ارزیابی قرار گرفته است. مطالعات صورتگرفته نشان میدهد که کلیه سازوکارهای اولویتگذاری با توجه به الگوی وابستگی به مسیر تدوین اولویتها، چسبندگی تاریخی نهادها و منطق متفاوت و واگرای مداخلات دولتی به طور همزمان مورد استفاده قرار میگیرند. با این حال ساختار کلی اولویتگذاری علم و فناوری کشورهای مختلف در حال همگرایی به سمت تأکید مجدد بر اولویتهای کارکردی، رویکرد نظاممند به تدوین راهبرد و اولویتگذاری، ترکیب رویکردهای بالا به پائین و پائین به بالا و تقسیم کار بیشتر در اثر افزایش تعداد بازیگران مؤثر در فرآیند اولویتگذاری میباشد.
اولویتگذاری
علم
فناوری و نوآوری
تخصصیسازی هوشمند
نقشه جامع علمی کشور
2019
06
22
119
133
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13690_cc174fadd7a5efe373a3409d85f2a676.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
نظام ملی نوآوری و نقش آن در بهبود سیاستهای علم، فناوری و نوآوری
سید ایمان
میرعمادی
نزدیک به سه دهه از شکلگیری مفهوم نظامهای ملی نوآوری میگذرد و اکنون این نظامها به طور گسترده مورد توجه سیاستگذاران و محققان حوزه علم، فناوری و نوآوری در سراسر جهان قرار گرفته است. در جریان رشد سریع و انتشار وسیع آن، اختلافنظرهایی در مورد ریشهها و مسائل اساسی آن ایجاد شده است: مفهوم نظام ملی نوآوری چیست و چگونه توسعه پیدا کرده است؟ هسته اصلی نظری آن چیست؟ چرا استفاده از آن برای سیاستگذاری نوآوری مفید است؟ رویکردهای مختلف به این مفهوم برای سیاستگذاری کدام است؟ چگونه نظام ملی نوآوری با سیاستهای علم، فناوری و نوآوری ارتباط پیدا میکند؟ چگونه میتوان این مفهوم را برای کشورهای در حال توسعه به کار گرفت؟ چالشها و محدودیتهای اصلی در کاربرد نظام ملی نوآوری چیست؟ مقاله حاضر تلاش میکند ضمن بررسی ریشههای این مفاهیم، تجزیه و تحلیل عمیقی از سؤالات فوق ارائه دهد. در انتها نیز کاربرد مفاهیم توضیح داده شده برای ایران مورد بررسی قرار میگیرد.
نظام ملی نوآوری
سیاست نوآوری
مدلهای نوآوری
2019
06
22
135
154
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13691_9f0f889d931f477a69a118e523bbb111.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
نقش سیاستهای علم، فناوری و نوآوری در توسعه نظامهای بخشی نوآوری
مصطفی
صفدری رنجبر
سید سروش
قاضینوری
ریشههای مفهوم نظامهای بخشی نوآوری به مطالعاتی بازمیگردد که حدود سه دهه پیش انتشار یافتهاند، اما این مفهوم حدود دو دهه پیش به طور جدی معرفی و از آن زمان به بعد با روندی افزایشی در صنایع متنوع و در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه مورد استفاده قرار گرفته است. هر نظام بخشی نوآوری متشکل از چهار مؤلفه کلیدی است که یکی از آنها نهادهای رسمی (سیاستها، قوانین، مقررات و استانداردها) و غیررسمی (باورها، هنجارها و ارزشها) است و بقیه عبارتند از پایه دانش و فناوری، بازیگران و شبکهها، و تقاضا. مروری بر مطالعات پیشین در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه مؤید آن است که انواع سیاستهای دولت به ویژه سیاستهای علم، فناوری و نوآوری تأثیر چشمگیری بر شکلگیری و تکامل نظامهای مختلف بخشی نوآوری دارند. بررسیهای این مقاله نشان میدهد که بخشهای مختلف نیازمند سیاستهای متفاوت و متنوع هستند و سیاستهایی که در یک بخش اثرات مثبتی به جا میگذارند لزوماً در بخشهای دیگر چنین اثراتی را به دنبال ندارند. در انتهای مقاله تأثیر سیاستهای متنوع و پویای دولت بر شکلگیری و تکامل صنعت توربینهای گازی مورد بررسی قرار گرفته و مرور این تجربه بیانگر آن است که دولت در طول زمان از طریق اتخاذ سیاستهای مختلف به شکلگیری و تکامل این بخش کمک بسیاری کرده است.
نظامهای بخشی نوآوری
سیاستهای علم
فناوری و نوآوری
فرارسی فناورانه
پنجرههای فرصت
2019
06
22
155
169
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13692_e23f9e67a9b4dbb368532d23918c1e81.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
نظام نوآوری فناورانه: الگویی برای سیاستگذاری نوآوری و توسعه فناوری
سید ایمان
میرعمادی
گرچه محققان و تحلیلگران سیاستی، مطالعات تجربی متنوعی را برای درک بهتر ساختار و پویایی نظامهای نوآوری انجام دادهاند اما سیاستگذاران در استخراج راهبردهای عملی، اغلب با مشکلاتی مواجه هستند. از میان رویکردهای مختلف به نظامهای نوآوری، نظام نوآوری فناورانه رابطه تنگاتنگی با مفهوم سیاستگذاری نوآوری و توسعه فناوری و به خصوص سیاستهای سیستمی پیدا کرده است. نظام نوآوری فناورانه ضمن تأثیر بهسزایی که در فرآیند تغییرات فناورانه دارد الگویی را فراهم میکند تا مسیرهای وقوع نوآوریهای فناورانه شناسایی شوند. در این مقاله، ضمن آشنایی با مفهوم نظام نوآوری فناورانه و ساختارها و کارکردهای آن، الگویی برای سیاستگذاری نوآوری و تحلیل پویایی توسعه فناوری ارائه میشود و البته به این منظور، اثر مفاهیم مختلف مؤثر بر فرآیند سیاستگذاری مانند عوامل بافتاری و چرخه عمر هم در نظر گرفته شده است. در انتها نیز یک نمونه از کاربرد مفاهیم فوق در تحلیل نظام نوآوری فناورانه فتوولتائیک ایران نشان داده خواهد شد.
نظام نوآوری فناورانه
سیاستگذاری نوآوری
تغییرات فناورانه
2019
06
22
171
192
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13693_0811bd104ee2d6fb1370114396c68a96.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای علم و فناوری برای تقویت نظامهای منطقهای نوآوری
پریسا
ریاحی
حسن
دانایی فرد
رویکرد نظام منطقهای نوآوری یکی از رویکردهای مکمل نظام نوآوری است که به دلیل افزایش نابرابری و عدم توازن منطقهای در سالهای اخیر مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفته است. هر منطقه دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که بر گشتار و تکامل اقتصادی منطقه تأثیرگذار است. از این رو، تجویز نسخه واحد سیاستی در سطح ملی، پاسخگوی نیازهای منطقهای نخواهد بود و لازم است تمام عوامل اقتصادی-اجتماعی و نهادهای مؤثر بر نوآوری، علاوه بر نظام تولید و بهرهبرداری دانش، در هر منطقه مورد توجه سیاستگذار قرار گیرد. در این نوشتار تلاش شده مفاهیم اساسی نظام منطقهای معرفی و به انواع مناطق و سیاستهای نوآوری مناسب آنها مطابق پیشینه پژوهشی موجود اشاره شود. همچنین به یک مطالعه موردی در خصوص استانهای مختلف کشور پرداخته شده است.
نظام نوآوری
نظام منطقهای نوآوری
سیاست علم و فناوری
گونهشناسی مناطق
تغییر مسیر توسعه
استانهای ایران
2019
06
22
193
208
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13694_a2f631ad1b7f9a39e6eef12cc4992ae3.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای علم، فناوری و نوآوری برای تقویت بومسازگان نوآوری
مهدی
الیاسی
فرخنده
ملکی فر
گرچه مفهوم بومسازگان نوآوری محبوبیت فراوانی در میان پژوهشگران، مدیران و سیاستگذاران پیدا کرده اما هنوز توافقنظر چندانی روی تعاریف و تعابیر حول آن شکل نگرفته است. با این وجود، نگاه بومسازگانی با تأکیدی که بر روابط میان کنشگران نظام نوآوری و هموابستگی میان آنها برای آفرینش ارزش، نقش بخش خصوصی و بنگاههای کوچک، نقش فناوریهای دیجیتالی، نوآوری باز و نیروهای بازار و سمت تقاضای نوآوری دارد میتواند مکمل مناسبی برای دیدگاه نظام نوآوری در دنیای امروز باشد و به تقویت و ترمیم نظامهای نوآوری کمک کند. این مقاله ضمن معرفی دیدگاههای مختلف بومسازگانی و تفاوتها و شباهتهای آنها با یکدیگر، اجزاء و مراحل چرخه عمر و همچنین سیاستهای تقویت و ترمیم بومسازگان نوآوری را بررسی میکند. به دلیل تأکید بر نیروهای بازار و نقش بخش خصوصی در دیدگاه بومسازگانی، پژوهشهای مربوط به بومسازگانهای نوآوری عمدتاً دیدگاهی بنگاهمحور دارند و کمتر از دید سیاستگذاری به مطالعه این مبحث پرداختهاند. در حال حاضر چارچوب جامع و مورد توافقی برای سیاستهای تقویت بومسازگان در دست نیست و لذا این مقاله اجمالاً دیدگاههای مختلف نسبت به این سیاستها را مرور میکند. از آنجا که موفقیت بومسازگانها به عوامل متعددی بستگی دارد این دیدگاهها نسبتاً متنوع هستند و شامل مواردی چون کمک به گذار بومسازگانها، ایجاد چشمانداز مشترک، ایجاد همتکاملی، ایجاد نزدیکی جغرافیایی، تشکیل بنسازه و ایجاد ویژگیهای مناسب در بومسازگان میشود. در انتهای مقاله نیز بومسازگان نوآوری داروهای زیستی در ایران به عنوان یک مورد از بومسازگان نوآوری معرفی شده است.
بومسازگان نوآوری
بومسازگان کسبوکار
چرخه عمر بومسازگان
سیاستهای بومسازگان
2019
06
22
209
220
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13695_fa045f0746024b75f39a1e3a12e897f5.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
مبانی و نظریههای سیاستگذاری برای مدیریت گذارهای فناورانه
فاطمه
ثقفی
ماندانا
آزادگانمهر
گذارهای فناورانه تحولاتی هستند که علاوه بر تغییرات فنی؛ ابعاد اجتماعی، فرهنگی، زیرساختی و نهادی را نیز دربرمیگیرند زیرا فناوریهای بالغ با تمام ابعاد فوق درآمیخته و نظامهای اجتماعی-فنی را در وضعیت قفلشدگی قرار میدهند. گذار به معنی خارج شدن از وضعیت قفلشدگی است و بنابراین سیاستگذاری برای حکمرانی و مدیریت چنین گذارهایی مستلزم توجه به همه این ابعاد برای غلبه بر خصوصیت وابستگی به مسیر نظامها به سمتی است که اهداف مطلوب اجتماع را برآورده سازد. بدیهی است هر چه گذارها از خصوصیت نوآیندی فاصله بگیرند (مثل اغلب گذارهایی که به سمت اهدافی پایدار برنامهریزی میشوند) سیاستگذاری برای غلبه بر قفلشدگی نظامهای اجتماعی-فنی هم مشکلتر خواهد بود. برای توضیح نحوه وقوع گذارها و همچنین سیاستگذاری برای حکمرانی آنها، رویکردهای مختلفی مانند رویکرد چندسطحی، مدیریت راهبردی کُنامهای فناورانه و مدیریت گذار معرفی شدهاند که در این مقاله در خصوص آنها بحث میشود. در نهایت نیز یک نمونه تجربه سیاستی از بکارگیری رویکرد مدیریت راهبردی کُنامهای فناورانه در کشور معرفی شده است.
نظام اجتماعی-فنی
رژیم اجتماعی-فنی
گذار فناورانه
رویکرد چندسطحی
مدیریت راهبردی کُنامهای فناورانه
مدیریت گذار
2019
06
22
221
237
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13697_64ef9506a5f0b81ac8aed2cf716b591f.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
نهادها و تأثیر آنها بر توسعه علم و فناوری
کیارش
فرتاش
علیاصغر
سعدآبادی
هدف این مقاله، معرفی و بررسی نهادهای مؤثر بر توسعه علم و فناوری و سیاستگذاری در خصوص شکستهای نهادی است. مقاله حاضر ضمن بررسی مفهوم نهاد در حوزه اقتصاد و مطالعات نوآوری، نهاد را مجموعهای از قیود انسانی و سازمانی شکلدهنده تعاملات، رفتار و عملکرد بازیگران مختلف جامعه تعریف و نهادها را ذیل سه دسته نهادهای فیزیکی (شامل سازمانهای فعال نظام علم، فناوری و نوآوری نظیر دانشگاه، بنگاه و دولت)، نهادهای سخت (مانند قوانین، سیاستها و استانداردها) و نهادهای نرم (مانند تعاملات، روالها و هنجارها) دستهبندی نموده است. به علاوه وابستگی نهادها به بافتار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی (چه به صورت عام و چه نهادهای مؤثر بر توسعه علم و فناوری) که در آن واقع شدهاند از ملاحظاتی است که در خصوص بررسی نهادها مورد تأکید قرار گرفته است. از دیگر جنبههای تأثیرگذاری نهادها، تأثیر آنها بر عملکرد سطوح مختلف تحلیلی از جمله بنگاه، بخشهای صنعتی و همچنین توسعه علم، فناوری و نوآوری است. مطابق یافتههای این مقاله، نهادهای مالکیت فکری، آموزش، روالهای یادگیری و تحقیقوتوسعه و نهایتاً تعاملات و اعتماد بین بازیگران از مهمترین نهادهای مؤثر بر توسعه علم و فناوری محسوب میشوند. شکستهای نهادی که از ضعف در عملکرد نهادهای موجود و یا خلاء نهادی حاصل میشود و لزوم مداخلات سیاستی در خصوص شکست نهادهای مؤثر بر توسعه علم و فناوری نیز از دیگر موضوعات دارای اهمیت در تحلیل نهاد محسوب میشود که دلالتهای سیاستی متنوعی را برای سیاستگذاران و تصمیمگیران به همراه دارد.
نهاد
نهادهای سخت
نهادهای نرم
نهاد و توسعه علم و فناوری
توسعه علم و فناوری
نهاد و تغییرات فناورانه
2019
06
22
239
253
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13696_14c51db9f079ff85f739116aaed70cc4.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
نقش دانشگاهها و پژوهشگاهها در توسعه علم و فناوری و سیاستهای حمایت از آنها
کیارش
فرتاش
محمد صادق
خیاطیان
از زمان تأسیس دانشگاه بولونیا در اواخر قرن 11 تا قرن 19 میلادی، نقش دانشگاهها عموماً بر محوریت کارکرد آموزش جریان داشته است. به تدریج با اهمیت یافتن سیاست علم در اوایل قرن بیستم، دانشگاهها و پژوهشگاهها وظیفه پژوهش را نیز عهدهدار شدند. علاوه بر دو کارکرد محوری یادشده، کارکردهای دیگری نیز برای دانشگاهها و پژوهشگاهها مطرح شده که تحت عنوان مأموریت سوم شناخته میشوند. همزمان با افزایش اهمیت سیاست فناوری و نوآوری از اواسط قرن بیستم، توسعه فناوری توسط دانشگاهها از طریق سازوکارهایی همچون همکاری با صنعت و تأسیس شرکتهای زایشی دانشگاهی مورد توجه قرار گرفت. در سالهای اخیر با متداول شدن نگاه نظاممند به نوآوری و سپس نظریه نظامهای نوآوری، نقش دانشگاهها و پژوهشگاهها در نوآوری و خلق ثروت نیز اهمیت بیشتری یافته است. اخیراً برخی محققان با مطرح کردن دانشگاههای توسعهگرا نقش دانشگاهها و پژوهشگاهها در توسعه نوآوری و کارآفرینی را فراتر از گذشته و به بیان دیگر ایفای نقش اجتماعی و اقتصادی بر اساس نیازهای جوامع پیرامونی خود دانستهاند. همزمان با تحولات در نقش دانشگاهها و پژوهشگاهها، سیاستهایی نیز از طرف دولتها برای تقویت کارکردهای آموزش، پژوهش و مأموریت سوم در کشورهای مختلف طراحی و اجرایی شده است. در این مقاله به ابعاد مختلف نقش و تأثیرگذاری دانشگاهها و پژوهشگاهها در نظام علم، فناوری و نوآوری و سیر تحولات آنها پرداخته و دو مطالعه موردی از فعالیتها و اقدامات دو دانشگاه داخلی خصوصاً در موضوع مأموریت سوم ارائه میشود.
کارکردهای دانشگاه و پژوهشگاه
نقش دانشگاه و پژوهشگاه در توسعه علم و فناوری
دانشگاه توسعهگرا
دانشگاه
پژوهشگاه
2019
06
22
255
267
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13700_9296e0f0613efbd9152dd1ac4f28de64.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای نظام مالکیت فکری با هدف توسعه نوآوری
میترا
امین لو
مرضیه
یعقوبی
نظر به نقش پیشران دانش و فناوری در توسعه کشورها و کالای عمومی تلقی شدن دانش، بهرهبرداری اقتصادی از دانش و فناوری نیازمند صیانتپذیری آنها است. سیاستگذاری در خصوص این صیانتپذیری و شرایط آن حائز اهمیت بوده و در تنظیم این سیاستها باید از یک سو تشویق به نوآوری در پدیدآورندگان و کارآفرینان، و از سوی دیگر تشویق جریان توسعه و انتشار دانش مورد توجه قرار گیرد. این سیاستها بسته به وضعیت توسعه هر کشور متنوع و متفاوت هستند و از این رو هوشمندی دولت برای مداخله در نظام مالکیت فکری ضروری است. این مداخله هم در سطح اجزاء یعنی قوانین، سازمانها و بازیگران و هم در سطح کارکردها است. در این مقاله پس از مقدمهای مختصر، نقش داراییهای فکری در رشد اقتصادی و دامنه شمول و نقش هر کدام از شقوق داراییهای فکری ارائه خواهد شد. در ادامه، ضرورت مداخله دولت در سیاستگذاری و تنظیمات نهادی با توجه به رویکردهای مختلف از منظر نوع مداخله دولت بیان خواهد شد. سپس نظام مالکیت فکری به تفکیک ساختارها، قوانین و بازیگران آن تشریح و برخی راهبردهای مرتبط با زیرساخت مالکیت فکری ارائه و در پایان نیز وضعیت کشور در موارد پیشگفته به همراه دو مثال از حوزههای کاربردی و بااهمیت بررسی خواهد شد.
مالکیت فکری
سیاست نوآوری
ثبت اختراع
حفاظت از داراییهای فکری
2019
06
22
269
284
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13698_d75e215445fe33bf0ac99442d52311c5.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای حمایت از شرکتهای فناور نوپا
رضا
نقیزاده
لیلا
نامداریان
شرکتهای فناور نوپا به عنوان محور کلیدی اقتصاد دانشبنیان برای توسعه فناوری و نوآوری در اقتصاد کشورها ایفای نقش میکنند. چابکی و توجه به فناوریها و راهکارهای نوین دانشبنیان، آنها را نسبت به شرکتهای سنتی متمایز میسازد. این شرکتها با توجه به نوع حوزه فعالیت و اندازهشان دارای ویژگیهایی مرتبط به خود هستند که سیاستهای حمایتی آنها را متفاوت از سایر شرکتها مینماید. به طور کلی سیاستهای حمایتی از شرکتهای فناور نوپا در چهار دسته حمایتهای تأمین مالی، معافیتهای قانونی، حمایتهای توسعه بازار و حمایتهای توانمندسازی مدیریتی و سازمانی تقسیمبندی میشوند و سیاستگذاران بر اساس ویژگیهای شرکتهای فناور نوپا اقدام به طراحی ابزارهای سیاستی در ترکیبی از چهار دسته فوق مینمایند. به هر میزان که نظام حمایتی، جامعتر و دقیقتر به نیازهای شرکتهای فناور نوپا پاسخ دهد امکان تحقق نتایج موفقیتآمیز افزایش مییابد. در این مقاله به اهمیت و ویژگیهای رشد شرکتهای فناور نوپا به همراه سیاستهای حمایتی به منظور تحقق این رشد و توسعه پرداخته شده و در ادامه نیز برخی سیاستهای حمایتی مورد استفاده در کشور بیان شده است.
شرکتهای فناور نوپا
سیاستهای حمایتی
نوآفرین
2019
06
22
285
296
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13699_83ac3785e3e84d0ea7f44cf0339218d6.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
تأمین مالی علم، فناوری و نوآوری
بهزاد
سلطانی
مرضیه
شاوردی
فرآیند توسعه و تجاریسازی فناوری، فعالیتی هزینهبر است. از این رو، تأمین مالی علم، فناوری و نوآوری با روش مناسب، در زمان مناسب و از طریق منابع مناسب اهمیت فراوانی دارد. روشهای تأمین مالی بنگاههای نوآور در مراحل مختلف دوره عمر بنگاه، متفاوت است و از منابع شخصی تا بانکی، سرمایهگذاران خطرپذیر، تأمین مالی جمعی و بازار سهام را دربر میگیرد. بازیگران مختلف، روشهای متفاوت تأمین مالی را به کار میگیرند و در کنار یکدیگر نظام تأمین مالی نوآوری را شکل میدهند. در این مقاله، پس از معرفی اجمالی منابع تأمین مالی شرکتهای نوآور در مراحل مختلف دوره عمر شرکت، بازیگران نظام تأمین مالی نوآوری بررسی شده و در مرحله بعد، ضمن بررسی روندهای جهانی حوزه تأمین مالی نوآوری و نیز روندهای تأمین مالی در کشورهای در حال توسعه، نگاشت نهادی نظام تأمین مالی نوآوری ایران ارائه شده است.
نوآوری
توسعه فناوری
تأمین مالی
نظام تأمین مالی نوآوری
2019
06
22
297
314
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13701_3a1161fd0f3b7187dd510b7c41788a35.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
همجواری جغرافیایی: ابزاری برای حمایت از نوآوری
مرضیه
شاوردی
بهزاد
سلطانی
در هردو اقتصاد نئوکلاسیک و تکاملی بر اهمیت مجاورت مکانی در تسهیل فرآیند نوآوری تأکید شده است. اقتصاد نئوکلاسیک با تمرکز بر صرفههای تجمع مانند کاهش هزینهها و صرفه مقیاس و اقتصاد تکاملی با تأکید بر مزایای همجواری بنگاهها مانند سرریز دانش، لزوم طراحی سیاستها و ابزارهای مبتنی بر همجواری را مطرح میکنند. در ساختارهای مبتنی بر مجاورت جغرافیایی، تیمها، هستههای فناور، شرکتهای نوپا و شرکتهای صنعتی در جوار هم مستقر میشوند. تیمها و شرکتهای مستقر در این ساختارها، ضمن برخورداری از زیرساخت مشترک با هزینه کمتر، از همافزایی ناشی از سرریز دانش و فناوری بهرهمند میشوند. در این مقاله، ابتدا اهمیت همجواری جغرافیایی در نوآوری از دید نظریههای مختلف بیان و سپس ساختارهای متنوع مبتنی بر مجاورت جغرافیایی از جمله شتابدهنده، مرکز رشد، پارک علم و فناوری، شهرک علمی-تحقیقاتی، شهرک فناوری و نیز شهرک صنعتی، متناسب با مراحل دوره عمر شرکتها، بررسی و مقایسه شده است. در پایان، نمونهای از تجمیع همه این ساختارها در یک منطقه جغرافیایی یعنی استان اصفهان ارائه شده است.
نوآوری
مجاورت جغرافیایی
شتابدهنده
پارک علم و فناوری
شهرک فناوری
2019
06
22
315
332
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13702_dfa8f9d39eae978368073b4b51b7234c.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای حمایت از شبکهسازی با هدف توسعه علم و فناوری
رضا
اسدیفرد
شبکههای همکاری به عنوان یکی از ابزارهای کارآمد برای مدیریت بهینه منابع، انتقال دانش بین عوامل، بهاشتراکگذاری داراییها و کاهش ریسکهای توسعه در عرصه اقتصاد، کسبوکار و دانش شناخته شدهاند. تجربه جهانی نشانگر آن است که در حوزههایی که رشد علم، فناوری و نوآوری با سرعت زیادی صورت میگیرد و منابع دانش به مقدار زیادی توزیعشده هستند، یک بنگاه یا سازمان به تنهایی تمام قابلیتها و امکانات لازم برای معرفی نوآوریهای اساسی به بازار را ندارد. در چنین شرایطی، شبکهها میتوانند به عنوان خاستگاه نوآوری عمل کنند. گرچه شبکهسازی رویکرد جدیدی در دنیا نیست اما با این وجود، در چند دهه اخیر توجه به شبکهها و روابط درون آنها به شدت افزایش یافته است. دو الگوی متفاوت در دنیا برای شکلگیری اینگونه شبکهها تجربه شده که در الگوی اول، شبکهها به صورت خودجوش و غیررسمی (از پائین به بالا) و در الگوی دیگر شبکهها به عنوان یک ابزار سیاستی و با مداخله یک نهاد (غالباً سیاستگذار) دولتی به صورت یک سازمان رسمی (از بالا به پائین) ایجاد شدهاند. در این مقاله ابتدا ضمن معرفی شبکه و کارکردهای آن، خردمایه مداخلات دولتی در ایجاد این شبکهها و استفاده از آنها به عنوان یک ابزار سیاستی برای پشتیبانی و توسعه علم و فناوری مورد بررسی قرار میگیرد.
شبکههای همکاری
علم و فناوری
فرصتها
هزینههای شبکهسازی
شبکههای رسمی
ریسک شکست شبکهها
سیاستهای شبکهسازی
2019
06
22
333
346
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13703_3d01e98b10183db336d976ed37721c83.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
چالشهای سیاستگذاری برای تحقیقات بنیادی
طه
شوکتیان
سید سپهر
قاضینوری
در این مقاله، علوم بنیادی به معنای ماحصل تحقیقات بنیادی، مورد مطالعه قرار گرفته است. تحقیق بنیادی به معنای پژوهشی که با هدف ایجاد فهمی بنیادی نسبت به پدیده موضوع پژوهش صورت میگیرد، واجد ویژگیهایی است که سیاستگذاران را برای تصمیمگیری با چالش روبرو میکند. مهمترین این ویژگیها - که البته جملگی استثناءپذیر هستند - عبارتند از: ابهام مفهومی، عدم قطعیت و ریسک بالا، امتناع پیشبینی دقیق نتایج کاربردی و ارزیابی کمّی منافع حاصله، وجود واسطه و تأخیر زمانی برای تحقق نتایج کاربردی، دشواری تملک یافتهها و اهمیت در نظام ملی نوآوری. در این مقاله، مضامین اصلی پیشینه نظری تحقیقات بنیادی شامل تعریف و ویژگیها، مبانی نظری و برخی جنبههای سیاستی با تمرکز بر سیاست علمی بازخوانی و مبتنی بر آن نیز برخی جنبههای مهم برای پژوهشهای آتی ارائه شده است. یافتههای کلیدی بازخوانی پیشینه نظری بدین شرح است: ۱) اهمیت تحقیقات بنیادی در توسعه و لزوم حمایت دولت از تحقیقات بنیادی امری مورد اتفاق میباشد اما حدود و ثغور آن مورد بحث است. حذف کامل تحقیقات بنیادی و استفاده از نتایج تحقیقات دیگران امری مردود است. ۲) انتقادات زیادی نسبت به فشار دولتها به نهاد علم برای نشان دادن منافع حاصل از تحقیقات بنیادی مطرح است ولی در عین حال آزادی مطلق نهاد علم پذیرفته نیست. ۳) منافع حاصل از تحقیقات بنیادی متنوع و ارزیابی کامل آن غیرممکن است.
تحقیقات بنیادی
سیاست علم
منافع تحقیقات بنیادی
ارزیابی پژوهش
تأمین مالی پژوهش
اولویتگذاری
2019
06
22
347
361
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13704_f29dcb626897f695ce34693e5435c8e4.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای حمایت از تحقیق و توسعه در بخش کسب وکار
پریسا
علیزاده
منوچهر
منطقی
برای اینکه شرکتها به سرمایهگذاری در تحقیقوتوسعه تشویق شوند یا موانع تحقیقوتوسعه از پیش پای آنها برداشته شود، علاوه بر تقویت زیرساختهای قانونی توسط دولتها، باید ابزارهای سیاستی مختلفی نیز در حوزههای مالی و غیرمالی (منابع انسانی، اطلاعاتی و تجهیزات) مورد استفاده قرار گیرند. هر یک از این سیاستها مزایا و معایب خاص خود را دارند و کشورها بر اساس ویژگیهای بخش کسبوکار خود مجموعههای مختلفی از سیاستها را به کار میبندند. کاربست سیاستهایی نظیر مشوقهای مالیاتی و کمکهای بلاعوض همچنان متداول و فراگیر است لیکن برای گروهها و فناوریهای خاص، ابزارهای هدفمندتری جایگزین ابزارهای عام شدهاند. وجه اشتراک مهم کشورها، تغییر تمرکز سیاستهای تحقیقوتوسعه از چارچوب علم و فناوری به چارچوب نوآوری است. بر این اساس، حرکت از ابزارهای مالی به سمت ابزارهای غیرمالی مشاهده میشود و دامنه اقدامات جهت بهبود شرایط چارچوبی برای تحقیقوتوسعه (نظیر اصلاحات قانونی) گسترش یافته است. همچنین در سالهای اخیر سیاستهای تحریک تقاضا، حمایتهای مالی غیرمستقیم و سیاستهای مشارکت دولتی-خصوصی برای تحقیقوتوسعه بیشتر مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفتهاند. در عین حال، توجه به مشخصات و اثربخشی هر یک از سیاستها بر شاخصهای افزونگی ورودی و همچنین خروجی تحقیقوتوسعه برای انتخاب مناسبترین گزینهها ضروری است.
تحقیق و توسعه
بخش کسبوکار
ابزار سیاستی
2019
06
22
363
378
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13705_be0e8402e1222c4eb8be445a2e0d400d.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای تشویق نوآوری باز
هادی
سیادتی
مسعود
افشاری مفرد
تغییرات سریع فناورانه و نوآوریهای فراوان، حاصل تغییر دیدگاه شرکتها و دولتها از فعالیتهای منزوی و جزیرهای به سمت همکاریها و فعالیتهای جمعی است. این رویکرد در پیشینه موضوع تحت عنوان نوآوری باز شناخته شده و توجه محققان بسیاری را به خود جلب کرده است. به منظور شناسایی این مفهوم و آشنایی با چگونگی پشتیبانی سیاستها از آن، در این مقاله ضمن بررسی مفهوم، سابقه و روشهای نوآوری باز، به شیوههای سیاستگذاری و ابزارهای سیاستی ارتقاء آن پرداخته شده است. بر این اساس یک ماتریس 3×3 مشتمل بر دو بُعد برای نوآوری (درونسو، برونسو و دوسویه) و فرآیند دانش (خلق، انتشار و بهرهبرداری) ارائه و ابزارهای سیاستی تقویت هر یک از این ابعاد پیشنهاد شدهاند. در پایان نیز شیوه همکاری فناورانه و نوآورانه در طول زنجیره ارزش داروهای زیستی در ایران، از طریق مطالعه موردی یک شرکت داروساز بررسی شده است.
نوآوری باز
سیاستگذاری
ابزارهای سیاستی
داروهای زیستی
2019
06
22
379
393
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13706_83c6d165480dfaf9f80fef1fdd3c1547.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای هدایت سرمایهگذاری مستقیم خارجی برای توسعه فناوری
محمدصادق
صارمی
امیر
ذاکری
سرمایهگذاری مستقیم خارجی به عنوان یک ابزار کارآمد برای تأمین منابع مالی و انتقال فناوری شناخته شده و رقابت زیادی برای جذب شرکتهای چندملیتی در کشورهای در حال توسعه ایجاد شده است. اما تجارب کشورهای در حال توسعه، نشانگر آن است که تأثیرات مثبت سرمایهگذاری مستقیم خارجی (FDI) به صورت خودکار اتفاق نمیافتد و برای ارتقاء بهرهوری و توسعه توانمندیهای فناورانه داخلی، هماهنگی سیاستهای FDI و سیاست توسعه صنعتی از طریق تعامل هدفمند مستمر و پرتراکم میان شرکتهای چندملیتی و نظامهای تولیدی و یادگیری نوآوری کشور میزبان ضروری است. در این مقاله ضمن بررسی سرمایهگذاری مستقیم خارجی و تحولات اخیر آن، نظریات مهم FDI که توضیح میدهند چرا بنگاهها دست به FDI میزنند مورد بحث قرار میگیرد. برخی رویکردهای نظری جدید بیان میدارد که سرمایهگذاری خارجی نه فقط به منظور بهرهبرداری از توانمندیهای فناورانه در دیگر کشورها بلکه به عنوان یک ابزار مهم توسعه توانمندیهای فناورانه شرکتهای سرمایهگذار عمل میکند. لذا کشورهای در حال توسعه تلاش میکنند سهم بیشتری از این نوع FDI که پیوندهای وسیعتری با بازیگران نظام نوآوری آنها برقرار کنند را جذب نمایند. همچنین حمایت از بینالمللی شدن شرکتها ( و به بیان دیگر صدور سرمایهگذاری مستقیم خارجی) در کنار سیاستهای جذب FDI بیشتر مورد توجه کشورهای در حال توسعه قرار گرفته است. در انتها نیز یکی از نمونههای مهم FDI طی سالهای اخیر در کشور (شرکت ایرانسل) از منظر سیاستهای مرتبط با توسعه توانمندیهای فناورانه از طریق سرمایهگذاری خارجی مورد بررسی قرار گرفته است.
سرمایهگذاری مستقیم خارجی
سرریز فناوری
کسبوکار بینالملل
سیاست فناوری
2019
06
22
395
410
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13708_825f58dd82bbc7e2a4734d16ac80b2c3.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای حداکثر استفاده از توان داخلی
بهروز
نوری
مهدی
پاکزاد
سیاستهای حداکثر استفاده از توان داخلی به طور کلی مداخلاتی دولتی هستند که هدف بلندمدت آنها افزایش سهم اشتغال و یا فروش در هر یک از بخشهای زنجیره ارزش در داخل کشور میزبان یک صنعت است. در چند دهه گذشته کشورهای مختلف سیاستهای متفاوتی را برای توان داخلی به کار گرفتهاند که برخی موفق و برخی ناموفق بودهاند. از این رو در حمایت و علیه این سیاستها استدلالهایی مطرح شده است. افزایش ارزش افزوده، جبران شکست بازار و حمایت از اشتغال در زمره دلایل پشتیبانی از این سیاستها و عدم توازن اهداف سیاستی با ابزارها، عدم توزیع منابع و یا ناکارآمدی آنها، قوانین جهانی و چارچوبهای نهادی از ادله علیه این سیاستها هستند. در این مقاله ابتدا به مفاهیم و تاریخچه سیاستهای توان داخلی پرداخته شده و سپس مؤلفههای چنین سیاستهایی که عبارتند از اهداف، مشوقها یا تنبیهها و شاخصهای مناسب ارزیابی و پایش این سیاستها شرح داده شدهاند تا پس از آن بتوان بر اساس این چارچوب قوانین مربوطه در ایران را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
توان داخلی
سیاستهای حداکثر استفاده از توان داخلی
سیاستهای توسعه مولد
2019
06
22
411
424
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13709_814132ca377ec0128148e476c65a7766.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیر تحول مفاهیم و سیاستهای انتقال فناوری بینالمللی
مهدی
مجیدپور
فاطمه
مجیری
اکتساب فناوری تنها از طریق تحقیقوتوسعه، امکانپذیر و اقتصادی نبوده و از این رو انتقال فناوری به عنوان یکی از روشهای میانبر برای کسب توانمندیهای فناورانه مطرح میشود. مفهوم انتقال فناوری بینالمللی به همکاریهای فناورانه میان بنگاهها در فضای بینالمللی اطلاق میشود که کشورهای در حال توسعه در خلال آن به وسیله جذب، کاربرد و توسعه فناوری انتقال دادهشده، توسعه درونزای فناوری و فعالیتهای تحقیقوتوسعه خود را رقم میزنند و به این ترتیب شکاف خود با کشورهای توسعهیافته را کاهش میدهند. با توجه به اهمیت سیاستهای کلان در قبال انتقال فناوری و اثرگذاری آن بر توسعه فناورانه کشور، در این مقاله با بررسی دیدگاههای رایج به مقوله انتقال فناوری بینالمللی، به تبیین سیر تکاملی سیاستهای این حوزه خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد که سیاست «جایگزینی واردات» جای خود را به سیاست «توسعه مبتنی بر صادرات» داده است.
سیاستهای انتقال فناوری
انتقال فناوری بینالمللی
2019
06
22
425
437
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13710_e9a29a75f7fe03b80bf2a495c10c2b34.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
یادگیری فناورانه و سیاستهای حمایت از آن
سید سپهر
قاضینوری
آیدا
مهاجری
رشد و توسعه اقتصادی به میزان زیادی با رشد فناورانه بنگاهها و صنایع هر کشور گره خورده به گونهای که این دو مقوله در تعاملی دوسویه، ارتقاء جایگاه اقتصادی یک کشور را رقم میزنند. برای کشورها و بنگاههای دیرآمده، دستیابی به توسعه فناورانه، در بیشتر موارد از گذرگاه اولیه یادگیری فناورانه ممکن میشود و آنها از این طریق تلاش میکنند شکاف فناورانه و اقتصادی خود با مرزهای فناوری و پیشروان را کاهش دهند. این امر البته در سایه حمایت دولت و تدوین و اعمال سیاستهای مناسب امکانپذیر میشود و از این رو، سیاستهای دولتی نقش مهمی در چگونگی پیشروی یادگیری فناورانه ایفاء میکنند. در این مقاله، پس از تبیین مفهوم یادگیری فناورانه و اهمیت آن در کشورهای در حال توسعه و همچنین مفاهیم شکاف فناورانه و دیرآمدگان، تلاش شده سازوکار وقوع یادگیری فناورانه در بنگاهها مورد بررسی قرار گیرد. پس از آن سبکها، منابع، فرآیندها و مدلهای یادگیری فناورانه ارائه و در ادامه اهمیت نقش مداخلات دولت در ارتقاء یادگیری فناورانه و همچنین مهمترین سیاستهای دولتی در این زمینه، مورد اشاره قرار میگیرد. مروری بر تجربه موفقیتآمیز یادگیری فناورانه در یکی از شرکتهای ایرانی (گروه مپنا) و نقش سیاستهای دولتی در حصول این موفقیت، خاتمهدهنده این مقاله خواهد بود.
یادگیری فناورانه
سیاستهای دولتی
انتقال فناوری
ظرفیت جذب
توانمندی فناورانه
گروه مپنا
2019
06
22
439
454
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13711_fe610fc18f05a1b4f748ec458945d3c0.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
نقش سیاستهای فناوری و نوآوری در تسهیل و تسریع فرارسی فناورانه
ابراهیم
سوزنچی کاشانی
مصطفی
صفدری رنجبر
فرارسی فناورانه در معنای مرسوم، به کاهش شکاف فناوری میان کشورهای عقبتر و کشورهای پیشرو اطلاق میشود که میتواند باعث کاهش شکاف درآمد سرانه و افزایش نرخ رشد اقتصادی گردد. سیاستهای دولت در زمینههای فناوری و نوآوری نقش چشمگیری در فرارسی فناورانه در کشورهای در حال توسعه و دیرآیند بازی میکنند. این موضوع ریشه در اهمیت و ضرورت همتکاملی سیاستها با توسعه فناوریها در بخشهای مختلف صنعتی دارد. مطالعه و بررسی تجارب اقتصادهای نوظهور در زمینه فرارسی فناورانه نشان میدهد که کشورها برای رسیدن به فرارسی، ناگزیر به حرکت از سیاستهای صنعتی و تجاری به سمت سیاستهای فناوری و نوآوری هستند. به بیان دیگر، با ابزارهای قدیمی مبتنی بر تعرفه و نرخ ارز نمیتوان به فرارسی فناورانه رسید و دولت در این میان نیازمند مداخله فعالتر با تمرکز بر توانمندسازی بنگاهها و سوق دادن آنها به سمت استفاده از پنجرههای فرصتی است که عمدتاً ناشی از تغییرات فناوری هستند. در این مقاله، پس از بررسی مفهوم فرارسی و ارائه چارچوبی مفهومی از نقش دولت در آن، تجربه صنعتی شدن کشورهای مختلف را از این زاویه بررسی خواهیم کرد. این تجربه نشان داده که در صورت عدم انسجام سیاستی و عدم توجه به پنجره فرصتهای ناشی از تغییرات فناوری، اقدامات دولتها منجر به فرارسی فناوری در سطح بینالمللی نخواهد شد.
فرارسی فناورانه
سیاست فناوری و نوآوری
سیاست صنعتی/تجاری
مداخله دولت
2019
06
22
455
467
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13712_74877c7af49d47042d05dba054b38778.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
استفاده از ابزار مقرراتگذاری برای اجرای سیاستهای نوآوری
جواد
سلطانزاده
مهدی
الیاسی
در سالهای اخیر، مقررات به عنوان یکی از ابزارهای سیاست نوآوری مورد توجه زیادی قرار گرفته است. هر چند جهت و شدت اثر این ابزار، موضوع مطالعه و تردید پژوهشگران بوده اما تنوع ابزارهای مقرراتی و پرهیز از هزینه ابزارهای مالی سیاست نوآوری، سیاستگذاران را تشویق به بکارگیری این ابزار کرده است. بهرهمندی از این ابزار، مستلزم شناخت مقررات و فهم چگونگی اثرگذاری آن بر نوآوری است که مقاله حاضر تلاش کرده از منظرهای گوناگون به آن بپردازد. همچنین تغییر در محیط بنگاهها و صنایع که متأثر از رقابتهای شدید و در نتیجه بروز نوآوریهای گسلنده و شتایان است چارچوبهای مقرراتگذاری سنتی را مورد انتقاد قرار داده و از چارچوبهای مقرراتگذاری پویا حمایت میکند. مقاله نهایتاً تلاش کرده با ارائه چگونگی کاربرد و اثر مقررات بر بنگاههای ایرانی تولید دارو، شواهدی از اثر مقررات بر نوآوری ارائه نماید.
مقررات
سیاست نوآوری
هزینه انطباق
چارچوب مقرراتگذاری
2019
06
22
469
480
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13713_ccf55152732b1de656ba19fe13c3159d.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
سیاستهای نوآوری طرف تقاضا؛ با تأکید بر تدارکات عمومی حامی نوآوری
نجمالدین
یزدی
علی
ملکی
سیاستهای نوآوری به دو دسته کلی طرف تقاضا و طرف عرضه تقسیم میشوند. سیاستهای نوآوری طرف تقاضا با وجود سابقه طولانی طرح اهمیت آنها، مدتها از کانون توجه اندیشمندان حوزه سیاستگذاری نوآوری و سیاستگذاران به دور بودهاند. تقاضا از طریق چهار سازوکار بر نوآوری اثرگذار است: تغییرات در تقاضا میتواند منجر به تحریک نوآوریهای تدریجی و وابسته به مسیر شود؛ حساسیت تقاضا نسبت به نوآوریهای عرضهشده توسط بازار میتواند باعث ایجاد چرخهای از تقاضاهای جدید در آینده شود؛ تقاضای کاربران میتواند از طریق تولید مشترک نوآوری توسط کاربران و تولیدکنندگان بر ویژگیهای نوآوری اثر بگذارد و نهایتاً کاربران خود میتوانند نوآوریهای خریداریکرده را حسب نیازهای خاص خود اصلاح کنند. خردمایه سیاستگذاری نوآوری طرف تقاضا نیز به سه دسته کلی قابل تقسیمبندی است: رفع شکستهای سیستمی و بازار، تحریک رشد اقتصادی و همچنین تحول در بازار به منظور تحقق اهداف اجتماعی و ملی. این سیاستها در سه دسته جای میگیرند: سیاستهای پشتیبان تقاضای عمومی و دولتی، سیاستهای پشتیبان تقاضای خصوصی و نیز سیاستهای دارای رویکرد سیستمی. دسته اول و مشخصاً سیاست «تدارکات عمومی حامی نوآوری» یکی از پرکاربردترین و مستقیمترین مداخلات دولتها در طرف تقاضاست. در این سیاست، دولتها به دنبال اهرم نمودن تقاضای بخش عمومی و دولتی به عنوان بازار پیشگام نوآوری هستند و به جای خرید محصولات و خدمات رایج، محصولات و خدمات نوآورانه و جدیدی سفارش میدهند که محرک تقاضای نوآوری باشد.
سیاست نوآوری طرف تقاضا
تدارکات عمومی حامی نوآوری
خرید دولتی
بازار پیشقدم
کاربران پیشقدم
2019
06
22
481
494
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13714_209e84a7c013720b8d636c1b58bcb1b9.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
دستهبندی و انتخاب ابزارهای سیاستی علم، فناوری و نوآوری
حامد
نصیری
نیلوفر
ردائی
بخش مهمی از فرآیند سیاستگذاری علم و فناوری، طراحی و انتخاب ابزارهای سیاستی است. از این رو درک صحیح ماهیت ابزارهای مختلف و منطق مداخله دولت به کمک سازوکار عملکردی آنها از اهمیت ویژهای برخوردار است. این در حالی است که با توجه به تغییرات روزافزون، نوع نگاه به ماهیت و آثار ابزارها دائماً در حال تغییر و لذا نیازمند پایش و بازبینی است. در یک نگاه کلی میتوان دستهبندی ابزارها را تحت سه جریان دستهبندی مبتنی بر منطق مداخله، مبتنی بر مخاطب هدف و مبتنی بر سازوکاری که ابزار بر اساس آن مسائل نظام نوآوری را برطرف مینماید بررسی نمود. با این منطق، در این مقاله یک دستهبندی کلی برای ابزارهای سیاستی شامل چهار دسته ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف عرضه، ابزارهای متمرکز بر تحریک طرف تقاضا، ابزارهای متمرکز بر شکلگیری روابط نظامساز و ابزارهای متمرکز بر زیرساخت و مقرراتگذاری معرفی شده است. اگر چه جریانهای جدیدتر، ابزارها را بر اساس نحوه حل مسائل نظام نوآوری دستهبندی و آنها را از این جهت نظامساز میدانند، ویژگی دستهبندی مقاله حاضر، اصالت بخشیدن به ابزارهای نظامساز به عنوان گونه خاصی از ابزارها است که از آنها جهت ظرفیتسازی برای تعاملات و روابط میان بازیگران نظام نوآوری استفاده میشود. به عنوان مطالعه موردی، 110 برنامه حمایتی از شرکتهای دانشبنیان مورد بررسی قرار گرفته و نتایج مشخص نموده که بخش عمده حمایتها در قالب تأمین مالی مستقیم طرف عرضه بوده و از میان گزینههای متنوع ابزارهای نظامساز صرفاً به تعداد کمی از آنها توجه شده است.
نظام نوآوری
ابزارهای سیاست نوآوری
طرف عرضه نوآوری
طرف تقاضای نوآوری
ابزارهای نظامساز
2019
06
22
495
511
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13715_a873462c158f6d048c8fb4a4afb92183.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
آمیزههای سیاستی برای علم، فناوری و نوآوری
پریسا
علیزاده
فرخنده
ملکیفر
پیچیدگی مسائل در نظام نوآوری از یک سو و افزایش تنوع ابزارهای سیاستی از سوی دیگر، موجب شده که تمرکز سیاستگذاران از یافتن بهترین ابزارهای سیاستی به توسعه سبدی از ابزارها که در کنار یکدیگر و در ترکیب با هم بیشترین تأثیر مثبت ممکن بر هدف سیاستی را داشته باشند تغییر کند. این تغییر تمرکز ذیل مفهوم «آمیزه سیاستی» مطرح شده است. مفهومی که به تأثیرات متقابل و وابستگی بین ابزارهای سیاستی مختلفی که میزان تحقق اهداف سیاستی را تحت تأثیر قرار میدهند اشاره دارد. طراحی آمیزه سیاستی باید به گونهای باشد که حداکثر همافزایی و حداقل تأثیرات متناقض بالقوه بین ابزارهای سیاستی به منظور بیشینهسازی اثربخشی آمیزه رعایت شود. استخراج دقیق تأثیرات متقابل ابزارهای سیاستی در عمل به پیادهسازی آمیزه و انجام ارزیابیهای حین و پس از اجرا وابسته است. به همین دلیل طراحی آمیزهها فرآیندی پویا و وابسته به بازخوردهای حاصل از اجرای آنهاست. این مهم در کنار تعدد گزینههای موجود، لزوم استفاده از رویکردهای نظاممند برای طراحی آمیزههای سیاستی را آشکار میسازد.
آمیزه سیاستی
تأثیرات متقابل
طراحی
ارزیابی
سازگاری
2019
06
22
513
526
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13723_8999ada7433b68b24ba59a8b736b3628.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
چارچوب تدوین برنامههای سیاستی علم، فناوری و نوآوری
سید سروش
قاضی نوری
نیلوفر
ردایی
پیچیدگی بالای مسائل حوزه علم، فناوری و نوآوری و دشواری درک نحوه تأثیر سیاستهای نوآوری از یک سو و اثربخشی اندک یا اثرات نامطلوب بسیاری از برنامههای سیاستی موجود در این زمینه از سوی دیگر، لزوم دقت بیشتر در مرحله فرموله کردن و تدوین این سیاستها و موشکافی در انتخاب هر یک از عناصر برنامههای سیاستی را مشخص میسازد. هنگام تدوین یک سیاست جدید یا در بررسی و نقد سیاستهای پیشنهادشده و موجود، نیازمند چارچوبی هستیم که عناصر ضروری این برنامهها را مشخص نماید تا امکان تحلیل تناسب این عناصر با یکدیگر فراهم شود. بر این اساس مقاله حاضر به بررسی عناصر ضروری برنامههای سیاستی پرداخته و چارچوبی برای تدوین برنامههای مذکور بر مبنای این عناصر ارائه میدهد. در انتها نیز نحوه کاربرد چارچوب پیشنهادی در نقد برنامههای موجود با بررسی برنامه ششم توسعه در بخش علم و فناوری نشان داده شده است.
طراحی سیاست
تدوین سیاست
سیاست نوآوری
ابزار سیاستی
هدف سیاستی
2019
06
22
527
542
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13724_49ebd604c3a7c6058d6d8465870568ee.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
رهنگاشت: ابزار طراحی و اجرای سیاستهای علم و فناوری
فاطمهسادات
رحمتی
مازیار
عطاری
به دلیل پیچیدگی و گستردگی مسائل اجتماعی و عدم قطعیتهای پیش رو، سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری با چالشهای اساسی مواجه است که برای مواجهه با آنها، ابزارهای متعددی توسعه یافته است. یکی از این ابزارها، رهنگاری است که ابتدا به عنوان یکی از ابزارهای برنامهریزی، در سطح بنگاهی و سازمانی به ویژه در حوزه توسعه فناوری به کار گرفته شد اما پس از آن به دلیل ویژگیهای ساختاری و فرآیندی آن که امکان توجه همزمان به ابعاد و لایههای مختلف مسئله را در ساختاری زمانمند، مشارکتی و با نگاه به آینده فراهم میکند در حوزههای دیگر نیز گسترش یافت. رهنگاشت میتواند چالشهای مربوط به پیچیدگی، عدم قطعیت و ابهام موجود در راهبرد و نوآوری را نشان دهد و امروزه با تقویت ویژگیهای کلنگری (توجه به مسائل اجتماعی و بسترهای اجتماعی-فنی نوآوریها و سیاستها)، آیندهنگری (استفاده از سناریوهای مختلف در مواجهه با آیندههای مختلف) و تقویت مشارکت آگاهانه ذینفعان، به ابزار توانمندی برای سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری تبدیل شده است. این مقاله، ضمن معرفی رهنگاشت شامل تاریخچه و مفاهیم، ساختار، فرآیندها، کارکردها و عوامل موفقیت و کاستیهای آن به بیان رویکرد رهنگاری برای طراحی و اجرای سیاستهای علم، فناوری و نوآوری و ملزومات مرتبط پرداخته و سپس شاخصهای ارزیابی کارآمدی رهنگاشتهای سیاستی ارائه شده است.
رهنگاشت
رهنگاری
آیندهنگاری
سیاستگذاری علم
فناوری و نوآوری
2019
06
22
543
559
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13725_ae49f5f424fc0f61452fb913e15b6cd4.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
ارزیابی سیاستهای علم، فناوری و نوآوری
علیمحمد
سلطانی
سید حبیبالله
طباطباییان
ارزیابی سیاست در تمام حوزهها امری ضروری و مستلزم بهبود کارآمدی دولتها و پاسخگویی آنهاست. در حوزه علم، فناوری و نوآوری نیز همسو با رشد سیاستگذاریهای ملی و منطقهای، شاهد رشد پیشینه و تجربیات ارزیابی این سیاستها بودهایم. در این مقاله با مرور مفاهیم و مؤلفههای مختلف ارزیابی سیاست شامل ابعاد و معیارها، زمانبندی، روشها و شاخصها، تلاش شده تمام اجزای یک فرآیند کامل ارزیابی سیاست ارائه شود. ابعاد اصلی ارزیابی شامل تناسب، کارایی و اثربخشی که شاخصهای ارزیابی ذیل آنها تعیین میشوند؛ زمانبندی چهارگانه آیندهنگر، همزمان، بینابین و گذشتهنگر و همچنین سطوح سهگانه سیاست، برنامه و فعالیت، به همراه روشهای کمّی، کیفی و نیمهکمّی، مؤلفههای یک ارزیابی هستند که در فرآیندی نظاممند اطلاعات لازم را برای گروههای خبره فراهم میکنند تا نتایج ارزیابی علاوه بر انتشار، بازخوردهای مناسب را برای بهبود اهداف و برنامهها در اختیار سیاستگذاران قرار دهند. مقاله همچنین به نحوه تدوین ارزیابیپذیر سیاست پرداخته و در نهایت، نمونه تجربه ارزیابی سیاست فناوری نانو در ایران ارائه میشود.
ارزیابی سیاست
ارزیابی برنامه
سیاست علم
فناوری و نوآوری
فناوری نانو
2019
06
22
561
578
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13726_c8ec898b47eef023117393c81061c3c1.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
انتخاب و بکارگیری شاخصهای ارزیابی علم، فناوری و نوآوری
مهدیه
فرازکیش
نسرین
دسترنج
طی دهههای اخیر، با ظهور اقتصادهای دانشبنیان، اهمیت علم، فناوری و نوآوری (STI) در توسعه کشورهای مختلف افزون شده و با توجه به ماهیت این حوزه، ارزیابی عملکرد و تخصیص بودجه در توسعه STI از طرف دولتها ضروری تشخیص داده شده است. در این مقاله، مبانی و مدلهای ارزیابی STI معرفی و بر اساس تلفیق مدلهای ارزیابی عملکردمحور و ذینفعان کلیدی، مدل جدیدی برای ارزیابی STI به کار گرفته شده است. مجموعه شاخصهای دروندادی، بروندادی، پیامدی و اثرگذاری مدل به تفکیک پنج حوزه تخصصی علوم (طبیعی، مهندسی، انسانی، اجتماعی و سلامت) تدوین و ارزیابی عملکرد برای چهار گروه ذینفعان اصلی مشتمل بر سیاستگذاران، پژوهشگران و فناوران، بهرهبرداران صنعتی و عموم مردم، به ترتیب در قالب سنجش تناسب، کارایی، اثربخشی و سودمندی، امکانپذیر میشود. نتایج نهایی نیز به صورت نمودار راداری در سطح ارزیابی مورد نظر نمایش داده میشود که در بخش پایانی مقاله نمونهای از آن برای ارزیابی عملکرد پژوهشی دانشگاهها و پژوهشگاهها ارائه شده است.
ارزیابی علم
فناوری و نوآوری (STI)
شاخصهای ارزیابی STI
ارزیابی عملکرد دانشگاهها و پژوهشگاهها
2019
06
22
579
598
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13728_562d3495396949d725eb457fea49298b.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
واکاوی عوامل زمینهای شکست سیاستهای علم، فناوری و نوآوری
طاهره
میرعمادی
زهره
رحیمی راد
مقاله حاضر بر اساس این فرض نگارش شده که برخی عوامل شکست سیاستهای نوآوری فراتر از حوزه نوآوری هستند و به نظامهای سیاسی محیط این حوزه مربوطند. پس برای درک علل این شکستها باید ساختار نظامهای سیاسی حاکم را شناخت و بر اساس آن سیاست را ارزیابی کرد. برای این منظور، مقاله با پیوند زدن یک مدل ارزیابی پایهای به الگوهای نظری ساختارهای نظام سیاسی، مدل ارزیابی پیشرفتهتری میسازد که میتواند بر اساس نوع ساختار نظام سیاسی، یک سیاست را با توجه به ابعاد تناسب، فرآیند و ارزیابی نماید. لیکن این مدل، یک مدل عمومی و فاقد پشتوانه نظری است که برای ارزیابی سیاستهای نوآوری به کار میرود. به همین جهت، مقاله در مرحله بعدی میکوشد مدل پیشرفتهتری بسازد که بتواند در آن، رابطه مفهومی بین ساختار نظام سیاسی و کارکردهای نظام نوآوری به ویژه کارکرد هدایت تحقیق برقرار سازد و عوامل زمینهای مشارکتپذیری سیاسی نظام (جامعه مدنی، بازار و دولت) را شناسایی و آنها را در پویایی تعامل ساختار و کارکردهای نظام نوآوری در قالب موتورهای رشد و یا انحطاط نوآوری منعکس نماید. این مدل همچنین باید نشان دهد که ضعف و یا غیبت اجزاء ساختاری کارکرد هدایت تحقیق مستقیماً به ساختار نظامهای سیاسی محیط بر نظامهای نوآوری مرتبط هستند. مقاله در پایان مدل تلفیقی-کارکردی مذکور را در مطالعه موردی ارزیابی سیاستهای توسعه سوختهای زیستی به کار میبندد.
ارزیابی سیاست
شکست نظام
شکست سیاست
ساختار نظامهای سیاسی
مردمسالاری
دولت کاریزماتیک
2019
06
22
599
617
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13729_db4f9204ce289baa81500d35bdafbfa1.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
روندهای نوآیند در سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری
طاهره
میرعمادی
در سالهای اخیر، اجماعی شکل گرفته مبنی بر اینکه روندهای نوینی در سیاستهای نوآوری از منظر تبیینی و تجویزی در حال بروز هستند که به مراتب از انگارههای نظری رایج و غالب نئوکلاسیک و تکاملی پیچیدهتر میباشند. مقاله حاضر ضمن مرور پیشینه نظریههای سیاستهای نوآوری، شاخصترین روندهای نوین را معرفی و به طور مشخص به روندی از سیاستهای نوآوری میپردازد که برای تخفیف چالشهای محیط زیستی ظهور کرده است. در مقایسه تطبیقی که بین این روند و مکاتب قبلی سیاستگذاری علم و فناوری انجام میگیرد وجه تمایز آنها با رویکردهای غالب قبلی مشخص و در ادامه نیز چارچوب نظری و عملی آن از نظر خردمایه سیاستی، لایههای حکمرانی، بازیگران و کنش سیاستی توضیح داده میشود. در پایان، مقاله معضل سیاستگذاری آب در ایران را بررسی و آن را با استفاده از این چارچوب به عنوان یک مورد مطالعاتی تحلیل میکند. مقاله به این نتیجه رسیده که تحلیل سیاستهای آب در ایران در چارچوب نظریههای نئوکلاسیک و تکاملی که به منظور افزایش رشد اقتصادی به طراحی سیاستهای نوآوری میپردازند قابل انجام نبوده و تنها در چارچوب روند جدید تحلیل سیاست و با استفاده از خردمایه شکست گذار با زیرمجموعههای شکست جهتگیری، شکست تقاضا، شکست هماهنگی و شکست تفکر بازاندیشانه و انتقادی، میتوان به تحلیل آن پرداخت.
چالشهای محیط زیستی
مدیریت گذار
چشمانداز چندوجهی
شکست جهتگیری
شکست بازاندیشی
2019
06
22
619
633
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13730_2a14e01c5d634bacf7202c7b9e3bde09.pdf
سیاست علم و فناوری
سیاست علم و فناوری
20080840
20080840
1398
12
2
پیشگفتار
علیرضا
علی احمدی
علوم و فناوریها به سرعت در حال پیشرفت هستند و در نتیجه جهان فردا با جهان کنونی بسیار متفاوت خواهد بود. آنچه مهم است جهتگیریها، و مقاصد این پیشرفتها است به گونهای که در خدمت تکامل و رفع حاجتهای بشریت باشد که تحقق این مهم تا حدی بر عهده سیاستهای علم، فناوری و نوآوری است. نتایج بعضی آیندهنگریها و تحلیل روندهای علم و فناوری در حوزههای مختلف عبارتند از:
1- آینده منطق فکر و فلسفه علم: منطق حاکم بر تفکر بشری، قرنها منطق ارسطوئی و براساس صورت و شکل عبارات برای صحیح فکر کردن (چه به صورت لفظی و چه به صورت نمادهای ریاضی) بود که بر اثر غلبه علوم تجربی، منطق به روششناسی تولید علم تغییر ماهیت داد و علوم تجربی بر فلسفه و موضوعات فکری تفوق نسبی یافت. به مرور تفکر فلسفی باز تنظیم شد و در خدمت پیشرفت علمی قرار گرفت که نتیجه آن توسعه ابرانگارههای حاکم بر علوم و دانش بشری نظیر اثباتگرایی، تفسیری-زمینهای، انتقادی-ساختارشکن، عملگرایانه، پیچیدگی، پسامدرن و... شد و تغییر رویکردهای روششناسی تحقیق کمی به تحقیق کیفی و ترکیبی در همین راستاست. به گمان من، بشر در آینده با پذیرش نقش خالق هستی در خلقت جهان، خود به عنوان خلیفه الهی بر روی زمین در چارچوب سنتهای الهی (قوانین طبیعی و اجتماعی) و با توسعه معرفتشناسی موجود در فلسفه علم؛ خواهد توانست عقل و وحی، تجربه و عرفان را در هم آمیزد و با تلاش مستمر به عمران و آبادانی جهان و توسعه فناوریهای نافع و در خدمت انسانیت بپردازد. در آینده، علوم تجربی و مهندسی بیش از پیش، بر بستر علوم انسانی و علوم اجتماعی و هنر بوده، و هر موجودی در حال حرکت جهتدار توحیدی به سمت نهایت ظرفیت وجودی خود خواهد بود. به عنوان مثال تحول ابرانگاره مکانیک نیوتنی به مکانیک کوانتومی و شکلگیری مکانیک جوهری (ماهوی) در آینده از همین منظر قابل تفسیر است.
طراحی سیاست
تدوین سیاست
سیاست نوآوری
ابزار سیاستی
هدف سیاستی
2019
06
22
644
648
https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13731_ea50402958f4d9b20f1141c67908a8aa.pdf